ساختار و روش معماری اسلامی مساجد بخارا و سمرقند

ماوراءالنهر به عنوان یکی از سرزمین های کهن اسلامی که در قرن اول هجری فتح شد، از مراکز مهم فرهنگ و تمدن اسلامی بوده که در بین شهرهای آن دو مرکز بخارا و سمرقند از بقیه مهم تر هستند. دولت های اسلامی که در این منطقه فرمانروایی داشته اند هر کدام به آبادانی و ساخت مساجد اهتمام ورزیده اند به گونه ای که تجلی هنر اصیل و زیبای اسلامی را در معماری و تزیین آن می توان مشاهد کرد اما به دلیل حمله ی ویرانگر مغول، بناهای کمی از دوره های حکومتی پیش از قرن هفتم هجری؛ همچون سامانیان برجای مانده است. پس از حکومت تیمور در قرن هشتم، او و جانشینانش به آبادی قلمروی حکومتشان در ماوراءالنهر به ویژه پایتختشان سمرقند پرداختند و از دوران ایشان، مساجد بسیاری مانند مسجد بی بی خانم و مسجد تومان آغا در مجموعه ی شاه زنده برجای مانده است.
پس از قرن نهم تا اواخر قرن دوازدهم و اوایل قرن 13 ه.ق، حکومت های محلی با وجود ضعیف بودنشان بناهایی از جمله مساجدی را در این دو شهر بنا کرده اند مانند مسجد چهارمنار در بخارا و مسجد طلاکاری در سمرقند، اما پس از آن با تسخیر این ناحیه توسط روسیه تزاری و تسلط حکومت کمونیستی در قرن 14 ه.ق/20م، مسجد مهم تازه ای در این دو شهر ساخته نشده است. تاثیر معماری ایرانی با وجود معمارانی از شهرهای ایران همچون اصفهان و تبریز در بسیاری از مساجد این ناحیه مشهود است.