نقدی بر مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان زایی(IMDPA)

مناطق خشک، وسعت زیادی از خشکی های کره زمین را اشغال نموده اند و درصد زیادی از جمعیت جهان در این مناطق زندگی می-کنند. از بزرگ ترین مشکلات موجود در مناطق خشک، تخریب زمین و بیابان زایی ست. به طورکلی تلاش های کمی برای نقشه برداری تخریب زمین در مقیاس های منطقه ای تا جهانی صورت گرفته است. در ایران نیز آخرین تلاش ها برای ارزیابی بیابان زایی منجر به ایجاد مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان زایی یا IMDPA شده است. در این مقاله قصد داریم تا با در نظر گرفتن ملاحظات مدل های بیابان زایی بین المللی(فائو-یونپ، مدالوس و لادا)، اجرای مجدد مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان زایی در شرق اصفهان و مطالعات انجام شده بر روی این مدل تا به امروز به ارزیابی و نقد معیارهای خاک، پوشش گیاهی و فرسایش در مدل IMDPA بپردازیم. هدف ما در این مقاله روشن نمودن بسیاری از نقاط تاریک مطالعات بیابان زایی در ایران است، قصد داریم، روشن کنیم در یک مطالعه بیابان زایی باید از کجا شروع کرد و چه چیزی انتظار داشت. در این مطالعه معیارهای آب، خاک و پوشش گیاهی و شاخص های هر یک از آنها در 172 واحد همگن با استفاده از دستورالعمل IMDPA، مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج با مطالعه انجام گرفته در دهه 90 مقایسه شد. با مطالعاتی که بر روی پدیده تخریب زمین و بیابان زایی انجام گرفت، پیشنهاد دادیم مدلی با عنوان «مدل ایرانی ارزیابی وضعیت بیابان زایی» یا IMDSA ایجاد شود که در آن سه معیار تخریب زمین، یعنی تخریب خاک، پوشش گیاهی و آب به کار برده شود. با توجه به مطالعه ما، برای معیار تخریب خاک، چهار شاخص سخت کفه؛ نفوذپذیری؛ توزیع اندازه خاکدانه ها؛ امتیاز کلی شوری و برای معیار تخریب پوشش گیاهی، چهار شاخص گونه های مهاجم، کاهش بایومس، لکه های بدون پوشش، نسبت گونه های مفید، برای استفاده در این مدل ایرانی ارزیابی وضعیت بیابان زایی مناسب تشخیص داده شدند.