ترکیب تورمالین های منطقه حاجی آباد- دهگاه، جنوب شرق بروجرد

تورمالین را می توان به صورت کانی فرعی در سنگ های متنوعی شامل لکوگرانیت، پگماتیت، رگه های کوارتز و سنگ های دگرگونه میزبان آن ها در منطقه حاجی آباد-دهگاه، جنوب شرق شهرستان بروجرد پیدا کرد. تورمالین در پگماتیت ها درشت دانه، نیمه شکلدار تا شکلدارند و چندرنگی قوی تا متوسط آبی با حاشیه سبز زیتونی را به نمایش می گذارند. در مقابل، تورمالین ها در لکوگرانیت، رگه های کوارتز و هورنفلس خیلی دانه ریز تا متوسط دانه و عمدتا نیمه شکلدار تا شکلدارو در مواردی دارای بافت منطقه ای هستند. همچنین، شدیدا چندرنگی و عموما سبز متمایل به آبی تا زیتونی متمایل به قهوه ای را نشان می دهند. جانشینی برخی دانه های فلدسپار باتورمالین که بافت اسکلتی را تشکیل می دهد در لکوگرانیت متداول است. تورمالین در پگماتیت از نوع شورل غنی از آهن (Fe/Fe+Mg=0.86-0.95) است، در صورتی که، تورمالین های لکوگرانیت، رگه های کوارتز و هورنفلس ترکیب شورل- دراویت (Fe/Fe+Mg=0.31-0.61) دارند. تورمالین های تمام این سنگ ها از نوع آلومینیم دار، غنی از عناصر آلکالن و سدیم عنصر آلکالن غالب است و مقادیر اندکی فضای خالی در موقعیت X دارد. لیکن عدم تجانس در محتوی Zn تورمالین نوع شورل در پگماتیت (میانگین 0.02 apfu) نسبت به تورمالین های نوع شورل-دراویت (میانگین 0.13 apfu) است که به شکل چشمگیری کمتر است. به نظر می رسد تغییرپذیری غالب در ترکیب تورمالین های مورد بررسی عمدتا با جانشینی های تبادلی کمبود آلکالن AlOMg-1(OH)-1 و کمبود پروتون AlNa-1Mg-1 کنترل می شود. دانه های تورمالین در پگماتیت ویژگی های شیمیایی تورمالین های گرانیتوئیدها، پگماتیت ها و آپلیت های فقیر از لیتیم را دارند، در حالی که تورمالین های لکوگرانیت، رگه های کوارتز و شیست هورنفلسی دارای ویژگی های شیمیایی تورمالین های متاپلیت ها، متاپسامیت ها و سنگ های کوارتز-تورمالین فقیر از کلسیم اند.