تحلیل و ارزیابی ویژگی های مورفوتکتونیکی و نئوتکتونیکی دامنه جنوبی کوهستان سبلان

کوهستان سبلان یکی از واحدهای مورفوتکتونیک شمال غرب کشور است که به دلیل وسعت قابل ملاحظه آن در پژوهش حاضر تنها به بررسی ویژگی های مورفوتکتونیک و نئوتکتونیک دامنه جنوبی آن پرداخته شده است. منطقه انتخابی دارای مختصات جغرافیایی ¢36 °47 تا ¢00 °48 طول شرقی و 56¢ °37 تا ¢14 °38 عرض شمالی است. این منطقه از نظر هیدروگرافی متشکل از حوضه های پیسلرچای، آغمیون چای، بیوک چای (از زیرحوضه های رودخانه آجی چای) و آغلاغان چای (از زیرحوضه های بالخلوچای اردبیل) است. گسل های اصلی و فرعی متعددی دردامنه جنوبی سبلان وجود دارد که آثار ژئومورفولوژی قابل توجهی به جا گذاشته اند. از پدیده های مورفوتکتونیک عمده شناسایی شده می توان به دره های خطی، انحراف آبراهه ها، پشته های مسدودکننده، جابجایی مخروط افکنه ها و چشمه های معدنی اشاره کرد.
اگرچه کوهستان سبلان از دوره میوسن فعال بوده اما مخروط اصلی آن در طی کواترنر تشکیل شده است (زمردیان 1381)، لذا این منطقه می تواند جزو مناطق فعال تکتونیکی باشد. جهت بررسی ویژگی های تکتونیک جوان و ارزیابی میزان فعالیت آن در منطقه، سعی شده است از شاخص های متعدد ژئومورفیک استفاده شود تا نتایج صحیحی در این مورد گرفته شود. شاخص های استفاده شده شامل تضاریس جبهه کوهستان (Smf)، نسبت بین پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf) نسبت شکل حوضه زهکشی (Bs)، شاخص عدم تقارن توپوگرافی (Af)، عامل تقارن توپوگرافی (T) و شاخص ارزیابی نسبی فعالیت های تکتونیکی (IAT) می باشد. این شاخص ها به تفکیک در 4 حوضه زهکشی منطقه مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج شاخص های (Smf) و (Vf) برای دو حوضه حالت فعال و برای دو حوضه دیگر شرایط نیمه فعال نشان می دهد. شاخص نسبت شکل برای تمامی حوضه ها شرایط فعال تکتونیکی را مشخص می سازد. نتایج شاخص های تقارن و عدم تقارن توپوگرافی هم تاییدکننده نتایج شاخص های فوق است. در نهایت سعی شده است از شاخص IAT نیز استفاده شود. گفتنی است شاخص IAT از متوسط کلاس های مختلف شاخص های ژئومورفیک به دست می آید و وضعیت کلی فعالیت های نئوتکتونیکی مناطق را مشخص می سازد. مطابق نتایج این شاخص، سه حوضه از چهار حوضه منطقه دارای نوع فعالیت زیاد و حوضه چهارم (بیوک چای) دارای فعالیت متوسط است. بنابراین دامنه جنوبی کوهستان سبلان به عنوان بخشی از کل واحد مورفولوژی و کوهستان، از نظر تکتونیکی هنوز هم فعال است.