ملاحظاتی پیرامون تواریخ نایافته و تاریخ نگاری محلی در خوارزم سده های 4 -5ق

به رغم افزایش مطالعات در زمینه تاریخ و تاریخ نگاری محلی در ایران در قرون وسطی، تواریخ نایافته همچنان مغفول مانده اند. مقاله حاضر به بررسی تواریخ محلی مفقود خوارزم و گونه آن ها در سده های 45 هجری اختصاص دارد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که ظهور تواریخ محلی در خوارزم با تاخیر نسبی در سده سوم هجری آغاز گردید و به زودی رشد کمی و کیفی را تجربه کرد. پیشگام نگارش تاریخ محلی برای خوارزم از اصحاب حدیث بودند و جایگاه خود را در تاریخ نگاری ولایت تا سده ششم هجری حفظ کردند. آثار اینان در مقوله تواریخ دینی و بر اساس ضوابط ویژه اهل حدیث تالیف شده بود. متعاقبا در سده پنجم هجری خوارزم شاهد ظهور تواریخ غیردینی (سیاسی) نیز شد. اگرچه در تالیف نخستین تاریخ از نوع اخیر، اثر ابوریحان بیرونی، ضوابط اخباریان تاریخ نگاری اسلامی رعایت نشده بود، اما به زودی نگارش این گونه تاریخ به مسیر سنتی تاریخ نگاری اسلامی یعنی رعایت ضوابط اخباریان بازگشت. به هر روی، در خوارزم نگارش هر دو گونه دینی و غیردینی تاریخ به موازات هم تا سده ششم هجری ادامه یافت.