مطالعه ترکیب سفال کلینی دوره اشکانی منطقه همدان با استفاده از سه روش: XRF،PIXE و XRD با هدف تعیین میزان تشابه و تمایز

در این مقاله تعداد 16 قطعه سفال کلینکی شاخص دوره ی اشکانی در نیمه غربی مرزهای کنونی ایران با استفاده از سه PIXE، XRF و XRD مورد مطالعه قرار گرفته است. این سفال های کلینکی از هشت محوطه اشکانی در منطقه همدان که یکی از منطقه های توزیع این گونه سفال در بخش شرقی زاگرس مرکزی بوده، در طی بررسی های میدانی جمع آوری شده و مورد مطالعه قرار گرفت. آنالیز و بررسی ترکیب سفال کلینکی با استفاده از روش های سه گانه فوق نتایج قابل توجهی در ارتباط با نوع ترکیب و درصد عناصر موجود در آن، نحوه و تکنیک پخت و میزان حرارت مورد نیاز کوره در فرآیند تولید این گونه سفال در اختیار ما می گذارد. وجود سه ترکیب Al2O3، SiO2 و CaO دلیلی بر استفاده از خاک های آهکی و خاک های حاصل از سنگ های دگرگونی است که با زون ساختاری (زون ساختاری سنندج- سیرجان و زون ساختاری ایران مرکزی) منطقه مورد مطالعه قابل مقایسه بوده و شاید بتوان آن ها را به منطقه مذکور متعلق دانست. با توجه به تشابه میان ترکیبات زون ساختاری سنندج - سیرجان و ترکیب سفال های مورد مطالعه می توان احتمال داد که این داده های سفالین به صورت بومی (محلی) و با استفاده از گل حاصل از خاک موجود در منطقه تهیه گردیده اند. وجود CaO در نتایج حاصل از آزمایشات خود عامل محرزی بر وجود کلسیت (CaCO3) است. با توجه به این که تجزیه کلسیت و حصول CaO از آن به دمایی ما بین 600-1000 درجه سانتی گراد نیاز دارد می توان دمای مورد نیاز برای پخت سفال کلینکی را از دمای 600 تا 1000 درجه سانتی گراد دانست. وجود ترکیباتی چون هماتیت (Fe2O3) در ارتباط با عمل اکسیداسیون و هم چنین فازهای وستیت (FeO)، مگنتیت و آنورتیت در رابطه با ایجاد شرایط احیا به خوبی تاثیر احیا و اکسیداسیون را در نحوه ی پخت سفال کلینکی نشان می دهد.