پنج کلان الگوی استعاری در رباعیات اصیل خیام

جستار حاضر در پی بررسی سبک شناختی استعاره های بنیادین درباره انسان، جهان، تولد، زندگی و مرگ در رباعی های اصیل خیام است. با تکیه بر رویکرد زبان شناسی شناختی و با مبنا قرار دادن شصت و شش رباعی اصیل خیام، استعاره های مربوط به مفاهیم مذکور در این رباعی ها مورد بررسی قرار گرفته و ویژگی های کمی و کیفی آنها مشخص می شود. نتایج این بررسی نشان می دهد که به ازای هر مفهوم چندین استعاره مفهومی متفاوت در رباعی ها موجود است، که یک مفهوم خاص را به شیوه های متفاوت مفهوم پردازی می کنند. اما نکته قابل توجه این است که روابط خاصی بین بعضی از استعاره ها وجود دارد، به گونه ای که استعاره های خاصی از مرگ با استعاره های خاصی از زندگی، تولد، انسان و جهان در ارتباط است. با تعمق در این امر، مشخص شد که پنج نوع رابطه متفاوت بین استعاره ها وجود دارد که هر رابطه، خود بیانگر الگویی استعاری است. بر این اساس، پنج کلان الگوی استعاری پیشنهاد می شود که انواع متفاوت استعاره ها در باب مفاهیم بنیادین از یکی از آنها منتج می شوند. کلان الگوهای استعاری حاکم بر ساختار استعاری رباعی های خیام به ترتیب بسامد کمی الگوی محفظه، الگوی کوزه گری، الگوی سرقت، الگوی می و الگوی بازگشت نام گرفتند. هر الگو بیانگر رابطه ساختاری خاصی میان مفاهیم استعاری در باب انسان، جهان، مرگ، تولد و زندگی است. این کلان الگوهای موجود، مبانی اصلی جهان بینی استعاری خیام را در رباعیاتش نشان داده و همچنین می توانند به عنوان مبنایی سبک شناختی برای تشخیص رباعی های اصیل از غیراصیل خیام مورد استفاده قرار گیرند.