علم و نقش آن در کمال آدمی از دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا

در عرفان ابن عربی و فلسفه صدرایی، علم، از حیث بدیهی بودن مفهومش و در نهایت خفا بودن حقیقتش، حکم وجود را دارد. هیچ چیزآشکارتر و روشن تر از مفهوم علم نیست تا به واسطه آن بتوان علم را تعریف کرد؛ همچنان که حقیقت علم مانند حقیقت وجود، کاملا مخفی است. بر اساس وحدت وجود، حقیقت علم، «وجود حق» است. در واقع، علم به عنوان صفت حق تعالی عین ذات اوست و از آنجا که وجود او، فرد است و هیچ شریکی ندارد، علم نیز فرد است و مصداقی جز وجود خداوند نخواهد داشت. از این رو کمال آدمی معرفت به خویشتن خویش است که جلوه کامل الهی است؛ زیرا قلب آدمی که حقیقت اوست، گنجایش خداوند را دارد. فانی شدن در خدا و بقای ب الله را می توان تعبیری دیگر از «علم حقیقی» دانست؛ زیرا معنای«فنای فی الله » این است که آدمی یقین حاصل کند که حقیقت او، حق تعالی است. بنابراین علم حقیقی و کمال غایی، مساوق یکدیگر و دو مفهوم برای یک مصداق هستند. از این رو هدف ابن عربی از سیر و سلوک عارفانه و غایت ملاصدرا از سیر و سلوک عقلانی، دست یافتن به علم حقیقی و به تعبیر ابن عربی «درک وحدت وجود» است