نمازلیق های ترکمن، بحثی در باب نمادهای کلیدی و آئینی فرهنگ

دست بافته های قوم ترکمن در پاسخ به نیازهای زندگی کوچ نشینی و نیمه کوچ نشینی در ابعاد و اندازه های گوناگون به وجود آمده است. نمازلیق، یکی از شاخص ترین دست بافته های ترکمن است که از روزگاران کهن زنان آن را به عنوان عنصری هویت بخش و کاربردی برای برگزاری عمل آئینی نماز میبافتند. هدف از بافت و استفاده از نمازلیق تنها به جنبه های نیایشی و مذهبی محدود نمی شود بلکه، جنبه های اجتماعی و فرهنگی را نیز دربرمی گیرد آنگونه که همچون رکن جدایی ناپذیر از زندگی، در مهمترین مراسم اجتماعی و فرهنگی قوم ترکمن کاربرد دارد. در هر فرهنگی، نمادهایی کلیدی وجود دارد که بیانگر معانی، ارزش ها و باورهای مهم آن جامعه است. این نمادهای کلیدی به دو دسته نمادهای خلاصه کننده و توضیح دهنده، تقسیم می شوند. نمادهای خلاصه کننده که بیشتر نمادهایی مقدس هستند، نقشی کلیدی در انتقال و تداوم معانی و ارزش های محوری فرهنگ دارند. بنابر آنچه گفته شد، در پژوهش حاضر با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و انجام تحقیقات کتابخانه ای در عرصه مفاهیم نمادهای کلیدی و تحقیقات میدانی، نمازلیق و اهمیت نمادین آن در فرهنگ ترکمن در منطقه آق قلا مطالعه و بررسی شده است. منشا وجودی و دلایل کاربرد نقوش به کار رفته در نمازلیق ها وابسته به نوع زندگی گذشته قوم ترکمن و متاثر از باورهای پیش اسلامی و عناصر محیط طبیعی زندگی آنها بوده که پس از پذیرفتن اسلام در نیمه دوم سده شانزدهم میلادی، با آفرینش مفاهیمی نو به زندگی خود در دست بافته ها ادامه داده اند. ازینرو نمازلیق به عنوان نمادی کلیدی و مقدس، این پرسش را در ذهن برمی انگیزد که چه ارتباطی بین ابعاد اجتماعی، آئینی و فرهنگی نمازلیق با قوم ترکمن وجود دارد. نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر بیانگر آن است که این دست بافته، مهمترین باورها و ارزشهای اسلامی و پیش اسلامی ترکمانان را همراه با اهمیت ترین عناصر فرهنگی و هویتی آنها در خود بازنمایی می کند.کارکرد فرهنگی نمازلیق افزون بر انتقال این معانی، درونیکردن آنها در اعضای جامعه و القای نوعی تعلق عاطفی و ایجاد انگیزه برای پیروی کردن این معانی است. درنتیجه، نمازلیق همچون زمینه ای برای خلق نقوش وابسته به باوری خاص و دارای کارکردهای خاص ازجمله دفع چشم زخم، امنیت، زایش و باروری است.