بررسی کمی اثرات سنگفرش بیابان در فرسای شپذیری بادی خاک (مطالعه موردی: بخشی از دشت یزد - اردکان)

تخریب و دستکاری در سنگفرش بیابان به عنوان یکی از معضلات مناطق خشک و فراخشک محسوب می شود که ناشی از تغییر کاربری اراضی و دخل و تصرف در آن است. پوشش سنگفرش در سطوح بیابانی ایمنی طبیعی را به همراه دارد و یکی از ویژگی های مهم ژئومورفولوژی در دشتهای مرکزی ایران قلمداد می شود. به عبارت دیگر، سنگفرش بیابانی در مناطق خشک نقش پوشش گیاهی را در مناطق مرطوب ایفا می کند. در مقاله حاضر، پوشش سنگفرش بیابان با استفاده از پلات اندازی تصادفی در رخساره های دشت سر لخت، اپانداژ و پوشیده دشت یزد- اردکان اندازه گیری شد. شاخص فرسایش پذیری و سرعت آستانه فرسایش بادی با استفاده از توابع تجربی حاصل از آزمایش تونل سنجش فرسایش بادی در شرایط طبیعی و دست خورده تعیین گردید. نتایج نشان داد ساختار سطحی خاک در دشت سرهای لخت عمدتا سنگفرش درشت است که در محدوده 1/5 ±3 /83 درصد متغیر است. شاخص فرسایش پذیری بادی در این تیپ در محدوده 1/3 ± 19 کیلوگرم بر هکتار- ساعت و سرعت آستانه فرسایش بادی در حدود 4/0 ± 4/9 متر بر ثانیه در ارتفاع 2 متری متغیر است. در دشت سرهای اپانداژ مقدار سنگفرش در محدوده 1/14±70 درصد تغییر می کند. شاخص فرسایش پذیری بادی در این تیپ در محدوده 9/19 ± 34 کیلوگرم بر هکتار- ساعت و سرعت آستانه فرسایش بادی در محدوده 8/0 ± 5/8 متر بر ثانیه در ارتفاع 2 متری متغیر است. دشت سرهای پوشیده فاقد سنگفرش است. شاخص فرسایش پذیری بادی در این تیپ دشت سر در محدوده 1087± 9/1300 کیلوگرم بر هکتار- ساعت و سرعت آستانه فرسایش بادی در محدوده 5/0 ± 2/5 متر بر ثانیه در ارتفاع 2 متری متغیر است. نتایج نشان داد اختلاط و دست خوردگی خاک سبب افزایش پتانسیل فرسایش پذیری بادی خاک تا حد 25 برابر شرایط طبیعی خواهد شد. همچنین عدم وجود سنگفرش سبب خواهد شد تا سرعت آستانه نیز تا حد نیم برابر کاهش یابد. نتایج بیانگر لزوم دقت و توجه به سنگفرش بیابان به عنوان عامل ایمنی طبیعی است، تا دستکاری و دخالت انسان در شرایط شکننده و حساس مناطق خشک و مستعد فرسایش با تخریب شدید و جبران ناپذیر مواجه نگردد.