نقش عوامل و نیروهای درونی و بیرونی در روند دگردیسی کالبدی- فضایی سکونتگاه های روستایی...

خصوصیت کالبدی- فضایی سکونتگاه ها حاصل تعامل متقابل عوامل و نیروهای گوناگون محیطی- اکولوژیک و اجتماعی- اقتصادی است. در این فرایند تعاملی و بر طبق قانونمندی های نظریه “پویش ساختاری- کارکردی”، نه تنها عوامل و نیروهای درونی، بلکه عوامل و نیروهای برونی هم هر یک نقشی (هم افزا) برعهده دارند. دامنه پویش این مجموعه، تعیین کننده تحرک یا ایستایی روند تحولی سکونتگاه به شمار می آید. بدین سان، عرصه تحولی محیط و فضای سکونتگاه های انسانی به گستره طبیعی روابط درونی و بیرونی آنها باز می گردد. در این بین، گاهی دخالت های بیرونی، چه مبتنی بر برنامه های معین و چه به صورت خودبه خودی یا خودجوش، زمینه ساز تحول مطلوب یا حتی دگردیسی نامطلوب سکونتگاه ها می گردند. براین اساس، سکونتگاه های روستایی در تعامل دوسویه خود با کانونهای شهری، نه تنها از این کانونها تاثیر می پذیرند، بلکه بر شکل کالبدی و روابط فضایی آنها اثر می گذارند.
محدوده مورد مطالعه در این نوشتار، شهر اردبیل و محدوده روستایی پیرامون آن، یا حوزه نفوذ بلافصل آن است که بویژه پس از تاسیس استان اردبیل (1372خ) و تسلط بلامعارض و مرکزیت منطقه ای این شهر، با دگرگونی های دامنه داری در ابعاد گوناگون کالبدی- فضایی روبرو شده است. آشکار است که این دگرگونی ها با بازتابهای مختلف محیطی- اکولوژیک، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی- سیاسی همراه بوده است. به سخن دیگر، می توان این گونه دگرگونی ها را بازتاب جریان اثرگذاری- اثرپذیری عوامل و نیروهای مختلف درونی و بیرونی طی زمان به حساب آورد. این مقاله می کوشد تا از طریق تشخیص، وارسی و تحلیل عوامل و نیروهای اثرگذار درونی و برونی، تحول و دگردیسی سکونتگاه های روستایی را در گستره پیرامونی شهر اردبیل مورد شناسایی قرار دهد.