مطالعه تطبیقی نقوش فرش سده نخست عصر صفوی با نگارگری همان دوره مورد کاوی: مقایسه تطبیقی دو قالی

یکی از دوره های شکوفایی صنعت قالی ایران و گسترش بازرگانی آن به عصر صفوی و به خصوص قرن های دهم و یازدهم هجری قمری مربوط می شود. توجه بیشتر حکومت به مقوله هنر و هنرمندان و گسترش امکانات از یک سو، و توجه و رغبت سایر استادان هنر از جمله تذهیب کاران و نگارگران به طراحی های زیبا و دقیق قالی در کنار پیشرفت صنعت رنگرزی از سوی دیگر، باعث شد که قالی بافی در آن زمان در زمینه هنر و صنعت، مقامی ویژه پیدا کند. حال سوال اصلی پژوهش این است که طراحان قالی ایران در مناطق جغرافیایی مختلف و در زمان های گوناگون و در بافته های متنوع چه کسانی بودند؟ و منبع اصلی الهام هنرمندان قالی در طراحی آن دوره چه بوده است؟ فرضیه اصلی این است که نگارگران بزرگ برخی از قالی های عصر صفوی را طراحی می کردند. با توجه به گستره موضوع، در این مقاله به روش تطبیقی دو نمونه از قالی هایی که از آن دوره باقی مانده اند با نگاره های همان دوره مورد مطالعه گرفت. با بررسی آثار هنری به جا مانده از آن دوره، مشاهده می شود که اکثر هنرها، از جمله هنرهای سنتی و معماری، با یکدیگر قرابت نزدیکی داشتند که نشان دهنده مدیریت هنری واحد در نظام فرهنگی آن عصر بود و این مسئولیت به عهده نگارگران و معماران برجسته نهاده شده بود. توجه به مطابقت نگاره ها با نقش مایه های قالی در همان دوره نشان می دهد به احتمال زیاد نگارگران بزرگی از جمله کمال الدین بهزاد، آقامیرک اصفهانی و سلطان محمد عراقی و... در طراحی برخی از این قالی ها دست داشته اند و قالی های نفیسی برای دربار صفوی مستقیما زیر نظر این استادان بافته شده است. و از طرف دیگر با تربیت طراحان قالی که این طراحان ادامه دهنده شیوه استادان خود بودند، به نوعی تاثیر غیرمستقیمی بر تحول نقش مایه های قالی در عرصه تولید و صادرات داشته اند. به طوری که طراحان قالی در مراکز تولیدی از آثار و طراحی های این استادان الهام می گرفتند.