تاثیر اعتقاد به توحید افعالی بر پذیرش جبر یا اختیار از نظر غزالی و ابن عربی

هر یک از نظریات جبر و اختیار طرفداران خود را دارد. در این مقاله بر آن هستیم که موضع دو تن از مدافعان نامدار توحید افعالی را دربرابر این موضوع برررسی کنیم. بی تردید کسی که خدا را فاعل مطلق نظام هستی می داند و معتقد به لا موثر فی الوجود الا الله است، درباره اختیار انسان با فردی که انسان را فاعلی مستقل و هم عرض خدا می پندارد، نظر مشابهی ندارد.
غزالی به نفی نظریه جبر و تفویض پرداخته و معتقد به راه سومی به نام کسب است که توسط اشاعره مطرح می شود. ابن عربی نظریه کسب را تایید می کند، اما آن را راه حل نهایی بحث جبر و اختیار نمی داند. وی با جمع میان جباریت حق و تجلی اختیار خدا در انسان از بند جبر و تفویض می رهد و در عین حال حریم توحید افعالی را نیز حفظ می کند.