محبت ورزی در همزیستی اخلاقی از منظر قرآن

زندگی اجتماعی برای بشر امری ضروری است و سعادت انسان در گرو نحوه همزیستی اجتماعی است و نمی توان نسبت به نوع همزیستی با دیگران بی تفاوت بود و هر طریقی را در همزیستی پیمود؛ لکن بهترین روشی که سعادت اکثری بشر را تامین کند چه روشی است؟ و مهمترین شاخصه ای که همزیستی سعادت مندانه را تضمین کند چیست؟
روشی که قرآن بشر را به آن توصیه می کند همزیستی اخلاقی است. قرآن انسان را به رعایت ارزش های اخلاقی در همزیستی فرامی خواند، تا به تربیت افراد جامعه و هم افزایی فضائل اخلاقی بیانجامد. در این روش از همزیستی، مسالمت آمیز بودن تعاملات اجتماعی، اصل نیست؛ بلکه اصل تعالی اخلاقی افراد جامعه است.
مهمترین عامل در تربیت و استقرار ارزش های اخلاقی محبت است، زیرا محبت میان افراد جامعه الفتی طبیعی ایجاد می کند و جامعه را مانند پیکر واحد قرار می دهد. مقصود از محبت، محبتی است که از رذائل اجتماعی می کاهد و بر فضائل می افزاید و آن محبت فی الله و محبت لله، یا به تعبیر دیگر محبت خیرخواهانه است، که از محبت انسان نسبت به خیر محض یعنی خدای متعال برانگیخته می شود. از آنرو که محبت برای تربیت اخلاقی است، به تناسب شرایط و گروه های مختلف اجتماعی جلوه های متفاوتی می یابد، گاهی به صورت ولایت نمود می کند و گاهی به شکل برائت ظاهر می گردد، چنان که محبت طبیب سبب برائت او از آلودگی موجود در بدن بیمار می شود.
در بیان قرآن مهرورزی پیامبر اسلام(ص) با مردم، محبت مومنان نسبت به هم، حتی مهرورزی مومنان نسبت به کافران و دشمنان به شکل های مختلف، به هم افزایی فضائل اخلاقی منجر می شود. همچنین دشمنی و برائت مومنان از کفاری که در دشمنی با مومنین لجاجت دارند، تجلی رحمت الهی است، که سبب خروج آنها از ولایت شیطان و پذیرش ولایت خدای سبحان می شود. شکوفایی محبت در همزیستی مرهون لطافت و نرمی در رفتار اجتماعی، احسان و خیررسانی همگانی، صبر در برابر دشواری ها و توکل بر قدرت الهی است.