بررسی نقش بساسیری پیرامون نفوذ خلافت فاطمیان و شیعیان عراق

فتح ری توسط سلجوقیان، باعث از دست رفتن موازنه قدرت بین بساسیری و رئیس الروسا ابن مسلم وزیر عباسی در بغداد می شود. هم زمان، اختلاف بین بساسیری و ملک رحیم، آل بویه را تضعیف کرده، پس از تسلط سلاجقه بر ایران، زمینه را جهت تحقق سیاست توسعه طلبانه آنان برای ورود به عراق، و اجابت دعوت القائم خلیفه عباسی فراهم می سازد. بساسیری نیز برای حفظ موقعیت سیاسی نظامی خود، به دعوت مویدالدین شیرازی پاسخ می دهد؛ اما مشکلات اقتصادی فاطمیان، بی اعتمادی آنها به بساسیری، مخالفت ابن مغربی با حرکت بساسیری، و نوع نگاه تغییر نیرو در برابر سلاجقه، باعث قطع کمک به بساسیری می شود.
داعی الدعاه شیعیان اسماعیلی، مویدالدین شیرازی هم هرچند مخفیانه به قاهره می رود، اما وجود همراهان ناپایدار بساسیری و تغییر پیاپی مواضع آنها بین بساسیری و سلاجقه، و عدم وفاداری کامل آنها به شیعیان اسماعیلیه، به همراه مشکلات ایجادشده برای یازوری، وزیر مستنصر فاطمی، بن مایه قطع ارتباط داعی الدعاه با بساسیری می شود. بساسیری نیز اگرچه اختصاصات خلیفه را به مصر می فرستد و به نام مستنصر خطبه می خواند، اما خلیفه عباسی را به منزله برگ برنده در حدیثهالفرات، نزد همراه اصلی خودش در فتح بغداد، یعنی قریش بن بدران، نگاه می دارد. حرکت بساسیری و اعلام خلافت فاطمیان؛ بیش از آنکه معلول وفاداری به شیعیان اسماعیلیه باشد، تقسیم و تسهیم منافع و قدرت سیاسی است. در عهدنامه ای که برای بساسیری به عنوان صاحب الجیش نوشته شده است، هیچ اشاره ای به تعهد شیعه اسماعیلیه ندارد. همچنین یک سان انگاری امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با المستنصر فاطمی برای بیان همکاری تعدادی از شیعیان امامیه با بساسیری، افزون بر نقض گزارش ابن اثیر، بیش از آنکه معلول تطابق اعلان یک امام حی در زمان خاص باشد، ناشی از ارتباط نسبی و طایفه ای بین مزید بن صدقه و بساسیری است. بنابراین، نظر برخی از مستشرقان همچون گرهارد هافمن، تی کانارد، و ناگل در این خصوص قابل تصحیح و تکمیل است.