سخن نخست

آدمی به منظور دستیابی آسان و سریع به اطلاعات، می کوشد بر پایه نظم و ترتیبی خاص حرکت کند و به مجموعه سازی و ثبت نظام مند دانش مبادرت ورزد تا در صورت نیاز، به پردازش، تحلیل یا استفاده آسان از آنها بپردازد؛ چنان که اشیا را نیز برای بهره مندی و کاربرد بهتر، بر مبنای نوعی طبقه بندی مشخص، سامان دهی می کند؛ مثلا کالاهای تجاری در فروشگاه ها بر اساس اصولی معین و پذیرفته شده، چینش و ارایه می شوند. امروزه با گسترش علم و فناوری و رشد چشمگیر اطلاعات، بحث سازمان دهی دانش به مثابه امری گریزناپذیر در کتابخانه های رقمی، بایگانی ها و پایگاه دادگان، مطرح شده است. با تولید روزافزون اطلاعات، نیاز به سامان دهی و طبقه بندی منطقی آنها، بیش از پیش احساس می گردد؛ خاصه آن گاه که انبوهی از منابع علمی در فضایی اندک، به شکل رقومی آشکار می شوند و برای دسترسی بهینه به این منابع، نظام مندی و سامان دهی متناسب با هر دانش نیز به طور جدی ضرورت می یابد تا کاربران در میان این حجم بزرگ دادگان، سردرگم نشوند. بدیهی است که این سامان مندی ها، باید بر پایه نظام هایی صورت گیرد که در ادوار گوناگون، شکل های گوناگونی به خود گرفته اند. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که محتوای علوم اسلامی و انسانی را در بستر وب و برنامه های برون خط منتشر می کند، از چارچوب و نظم مشخصی در این حوزه پیروی می نماید که البته بیشتر این سازمان دهی ها، حاصل کوشش پژوهشگران مرکز به شمار می روند. از همین روی، شایسته می نمود که کارهای صورت گرفته در مرکز، با روش هایی که امروزه در مجامع علمی دانش اطلاعات و کتاب داری، برای سازمان دهی دانش به کار می رود، مقایسه شود تا از این رهگذر، نظریه ها و نوآوری های به کاررفته برای ارایه دیجیتالی اطلاعات در تولیدات نور، به خوبی تبیین گردد و استانداردها و مباحث جدید در این عرصه معرفی شود و همچنین، ارزش فعالیت های پژوهشگران این مرکز در حوزه غنی سازی متون، به آگاهی جامعه علمی برسد و مبادی نظری آن شناسانده شود و از سوی دیگر، این الگوها در معرض نقد و ارزیابی کارشناسان و متخصصان این فن قرار گیرد. در همین راستا، فصلنامه «ره آورد نور» در این شماره به طور مستقل به ارایه مقالاتی علمی در این باره پرداخته که بیانگر برخی نظام های سازمان دهی اطلاعات، ویژگی ها و کاربرد آنها است. هدف از انتشار این ویژه نامه، آن است که ضمن معرفی فعالیت های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در زمینه سازمان دهی اطلاعات، نظام های سنتی و نوین سازمان دهی دانش که در حوزه مدیریت اطلاعات مطرح است، بررسی و تبیین گردد. به طور کلی، مقالات این ویژه نامه در سه محور ارایه شده اند:1. کلیات سازمان دهی دانش و الگوهای سنتی و نوین در آن: در این محور، به مباحث زیر پرداخته شده است:تبیین اصطلاح های مطرح در حوزه سازمان دهی دانش و مفاهیم آن؛ معرفی نظام های سنتی سازمان دهی دانش و کارکردهای آنها؛ معرفی نظام های نوین سازمان دهی دانش؛ تقویت برچسب گذاری اجتماعی با نظام سازمان دهی دانش؛ استفاده از اصطلاح نامه ها برای تقویت جست وجو. 2. مبانی نظری در سازمان دهی دانش: در این بخش، موضوعات ذیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است:نقش هرمنوتیک در ساختن نظام های سازمان دهی و بازیابی اطلاعات؛ تبیین مبادی معرفت شناختی سازمان دهی دانش. 3. الگوهای سازمان دهی دانش در تولیدات نور: این قسمت نیز عهده دار تبیین مباحث زیر می باشد:معرفی نظام های سازمان دهی دانش در برنامه های مرکز (نور)؛ معرفی معاجم موضوعی؛ درختواره، به عنوان ابزاری سلسله مراتبی در سازمان دهی اطلاعات؛ معجم تخصصی یا حاشیه نگاری متون. گفتنی است که مقالات ویژه نامه حاضر، حاصل مطالعات و پژوهش های محققان بخش طرح و برنامه معاونت پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در سال های 1389 1392 می باشد که به کوشش پژوهشگر و نویسنده گرامی، آقای مصطفی علیمرادی، برای انتشار آماده سازی گردیده است.