واکاوی تحولات آرایه های داخلی گنبد در شیوه یزد و تاثیرات آن بر سایر بناها در ایران

تزیینات داخلی گنبد یکی از بخش های مهم در آرایه های معماری ایرانی است. در مقاله پیش رو، ابتدا سیر تحول تزیینات معماری داخل گنبدها در ایران از اوایل دوره اسلامی تا آغاز قرن هشتم ه.ق. بررسی شده، روش مرسوم در تزیین داخل گنبدها در نقاط مختلف کشور در تمامی موارد موجود که تحت بررسی قرار گرفته اند، حاکی از آن ست که از سه نوع مصالح استفاده شده است: آجر، کاشی و گچ در ترکیب های ساده و یا مختلط؛ اما شیوه آب رنگ بر روی گچ در هیچ یک از بناها به کار نرفته است و در ادامه نتایج حاصل با ویژگی تزیینات معماری داخل گنبدها در منطقه یزد از اوایل قرن پنجم تا اواسط قرن نهم ه.ق. مورد مقایسه قرار گرفته است. شیوه رایج آرایه های داخلی گنبد در یزد، استفاده از اندود گچ و اجرای نقوش و کتیبه با روش نقاشی آب رنگ و با غلبه رنگ لاجورد است. این نگاره ها شامل: شمسه ها و نقش های هندسی، اسلیمی که در اکثر موارد تصاویر گیاهی را شامل شده و هم چنین کتیبه های قرآنی و در پاره ای موارد احادیث و روایات می باشد. این امر که این گونه زینت بندی در گنبد ابنیه هم دوره در سایر نقاط ایران وجود ندارد، وجود روشی ویژه ای تحت عنوان شیوه یزد در تزیینات معماری در منطقه یزد را نشان می دهد. این شیوه که حداقل از قرن پنج ه.ق. در منطقه یزد مرسوم بوده، در قرن هشت ه.ق. به اوج شکوفایی رسیده و تا اواسط قرن نهم ه.ق. ادامه می یابد و در ابتدای قرن هشت ه.ق. در گنبد سلطانیه مورد تقلید و استفاده قرار می گیرد. اجرای بسیار با شکوه آن در گنبد سلطانیه و نیز اهمیت و جایگاه این بنا در دوره ایلخانی و هم چنین وجود صنعت گران ماهر در این زمینه سبب رواج و الگوبرداری از این شیوه تزیینی در دوره تیموری در دیگر بناهای ایران شده و به مناطق دیگر ایران سرایت کرده است.