بررسی عوامل موثر بر غلظت بالای آرسنیک در آب زیرزمینی آبخوان های دشت تبریز

دشت تبریز با وسعتی بیش از 700 کیلومترمربع از محدوده خاوری شهر تبریز تا شوره زارهای دریاچه ارومیه گسترده شده است. این دشت دارای دونوع آبخوان با کیفیت آب زیرزمینی متفاوت است. آبخوان آزاد که در کل دشت گسترده شده، در مناطق تغذیه دشت از بالادست دارای کیفیت آب خوب و در طول مسیر جریان رودخانه آجی چای و قسمت های باختری دشت کاملا شور می باشد. آبخوان های تحت فشار چند لایه ای که در مرکز و قسمت های باختری دشت قرار گرفته اند، از کیفیت آب نسبتا خوبی برخوردارند. غلظت مقادیر آرسنیک نیز در این آبخوان ها مختلف بوده و نمونه های تجزیه شده از نظر شیمیایی و به ویژه غلظت آرسنیک دو گروه آب کاملا متفاوتی را تشکیل می دهند. هدف این پژوهش، بررسی توزیع مکانی و عوامل کنترل کننده غلظت بالای آرسنیک در این آبخوان ها است. برای این منظور 16 نمونه آب با توزیع مناسب در دشت از آبخوان های یاد شده، برای آنالیز یون های اصلی و عناصر جزئی جمع آوری و در آزمایشگاه مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفتند. مقدار غلظت آرسنیک در آبخوان آزاد و در محل تغذیه از مرزهای دشت، کم و در آبخوان های تحت فشار و ژرف، زیاد است. ارتباط غلظت آرسنیک با شرایط هیدروژئولوژیکی، غلظت های نیترات، سولفات و pH مقایسه و نتایج با روش های تجزیه به عوامل و روش های هیدروژئوشیمیایی تعبیر وتفسیر شد. حضور نیترات و سولفات با بار عاملی مثبت و آرسنیک با بار عاملی منفی می تواند شرایط احیایی را برای سیستم آب زیرزمینی بیان کند که باعث تحرک آرسنیک می شود. اشباع شدگی(SI) کانی های حاوی آرسنیک، با وجود بالا بودن میزان آرسنیک در نمونه ها، بسیار پایین و تحت اشباع است. آرسنیک موجود در منابع آب زیرزمینی منطقه دارای منشا زمین شناسی است و مقادیر غلظت آن به شرایط هیدروژئولوژیکی و احیایی محیط، مدت زمان ماندگاری آب در لایه های زیرین زمین و ژرفای چاه بستگی دارد.