کانه زایی آهن منگنزدار در دولومیت های معادل سازند شتری در شمال خاور دهبید، پهنه سنندج- سیرجان جنوبی، استان فارس

کانسارهای آهن منگنز دار گوشتی- هنشک، گلی و چشمه اسی در شمال خاور دهبید (صفاشهر)، در 175 کیلومتری شمال خاور شیراز قرار گرفته اند. این کانسارها در پهنه برشی هنشک، زیر پهنه با دگرشکلی پیچیده پهنه سنندج- سیرجان جنوبی، واقع شده اند. قدیمی ترین رخنمون های سنگی منطقه معدنی را شیل و ماسه سنگ های دگرگون شده و آهک بلورین پرمین تشکیل می دهند. واحدهای دولومیتی تریاس میانی (معادل سازند شتری)، توسط گسل های راندگی روی سنگ های آتشفشانی- رسوبی دگرگون و دگر شکل شده تریاس بالایی، رانده شده و به دلیل قرار گیری در پهنه های گسلی راندگی، غالبا تکرار شده اند. سنگ درونگیر ماده معدنی، دولومیت های تریاس میانی و ژئومتری آن عدسی شکل و همروند با لایه بندی و بافت آن توده ای، پر کننده فضای خالی، لامینه و دانه پراکنده است. کانی شناسی ماده معدنی هماتیت، مگنتیت، گوتیت، رامسدلیت، کریپتوملان و پسیلوملان بوده که همراه با دولومیت، کلسیت، کوارتز و باریت هستند. در مطالعات ژئوشیمیایی انجام گرفته برای تشخیص منشا ماده معدنی نسبت های Mn/Fe، Si/Al و Na/Mg عناصر اصلی نشان دهنده تشکیل کانسار به وسیله فرایندهای گرمابی در یک محیط رسوبی- آتشفشانی کم ژرفاست. نمودارهای عناصر فرعی همگی بر محتوای پایین کانسنگ از عناصری همچون Ni، Co و Cu دلالت دارند، که نمایانگر قرار گیری کانسارهای مورد مطالعه، در محدوده کانسارهای با منشا گرمابی است. الگوی توزیع عناصر خاکی کمیاب برای کانسنگ آهن منگنز دار منطقه نیز شباهت زیادی با الگوی توزیع عناصر خاکی کمیاب در کانسارهای رسوبی- آتشفشانی با منشا گرمابی دارد. با توجه به ژئومتری و شکل ماده معدنی، دو نوع کانه زایی در منطقه قابل تشخیص است، کانه زایی نوع اولیه که کانه زایی اصلی و چیره در منطقه بوده و هم روند با لایه بندی و با میزبانی سنگ های دولومیتی تریاس میانی است. ماده معدنی در آن به صورت توده ای، لامینه، دانه پراکنده و چین خورده همراه با سیلیس و دولومیت است. کانه زایی نوع رگه ای همروند با گسل ها بوده و با میزبانی سنگ های دولومیتی تریاس میانی و کربناتی دگرگون شده و خردشده پرمین همراه است و ماده معدنی در آن بافت برشی یا کاتاکلاستیکی یافته است. با توجه به مجموع ویژگی های مطالعه شده مانند جایگاه خاص چینه ای، شکل ماده معدنی، بافت، توالی پاراژنتیک کانی ها، رخساره دولومیتی- چرتی کانه دار و ویژگی های ژئوشیمیایی، کانسارهای آهن منگنز دار شمال خاور دهبید یک نهشته چینه کران (stratabound)، با میزبان کربناتی هستند که در سنگ های دولومیتی تریاس میانی معادل سازند شتری در یک حوضه کم ژرفا تشکیل شده اند.