از جامعه متن به جامعه مرجع: خوانش دوشه ای از داستان ترس و لرز غلامحسین ساعدی

نقد جامعه شناختی پیوستگی های موجود بین ادبیات و بافت اجتماعی را مورد مطالعه قرار می دهد. این رویکرد نقادانه که در سال های 1960 شکل مدونی به خود گرفت، در صدد این است که واقعیت اجتماعی را از خلال متن ادبی نشان دهد. تا به امروز، در حوزه ی نقد جامعه شناختی ادبیات، چشم اندازهای متعدد و رویکردهای متنوعی وجود داشته است، از آن میان نظریه ی کلود دوشه، که بیش از سایر بیش از سایر خرده نظریه ها معطوف به مطالعه ساختار متن است. از نظر دوشه، نقد جامعه شناختی نوعی تحلیل جامعه-معناشناختی متن ادبی است که هدفی جز بازشناخت جامعه ی خاستگاه اثر ندارد. ادبیات معاصر ایران که تغییرات تاریخی-اجتماعی متعددی را از سر گذرانده، محصول قلم نویسندگانی است که عموما به خلق آثاری ملهم از واقعیت اجتماعی پرداخته اند. غلامحسین ساعدی یکی از این نویسندگان معاصر است که بخش قابل توجهی از آثارش برگرفته از واقعیت های شرایط اجتماعی-سیاسی تاریخ معاصر ایران است. مقاله ی حاضر درنظر دارد با استفاده از نظریه ی جامعه متن کلود دوشه به بررسی ژرف ساخت های اجتماعی متن ترس و لرز اثر غلامحسین ساعدی بپردازد. همچنین با تکیه بر مفاهیم تحلیلی خوانش دوشه ای نظیر جامعه ی مرجع و جامعه نگار، برآنیم تا مختصات جامعه ی واقعی نویسنده را از متن استخراج کرده و به توجیه استراتژی های زیبایی شناختی، مضمونی و صوری نویسنده در متن بپردازیم.