تحلیلی بر سیادت صفویان در دوره پیش صفوی «براساس سندی نویافته باستان شناسی در مجموعه خانقاهی و آرامگاهی شیخ صفی الدین اردبیلی»

ظهور صفویان در تاریخ ایران از نظر سیاسی و مذهبی جایگاه خاصی دارد. نقش آفرینی صفویان در تاریخ منطقه، نه از زمان تشکیل دولت شان در 907 ه.ق. توسط شاه اسماعیل، بلکه از زمان ظهور این سلسله در تاریخ اجتماعی ایران شروع می شود. از این عصر، دوره پیش صفوی نامیده اند. این دوره گرایش مذهبی و انتساب آن ها به نوادگان حضرت رسول اکرم (ص) مورد مجادله صفویه پژوهان بوده، به طوری که بحث سیادت این خاندان منجر به طرح فرضیه های مختلفی شده است. واکاوی این موضوع با رویکرد مطالعه تطبیقی اسناد تاریخی و یافته های باستان شناسی، می تواند راه گشای پاسخ به ابهامات تاریخی باشد. سنگ فرمان ها و حاوی اطلاعات ذی قیمتی هستند که از طرف شخصیت های سیاسی و مذهبی، تحت عنوان احکام لازم الاجرا در بناهای مذهبی و جز آن، جهت اعلان عمومی نصب می شده اند. پژوهش حاضر، ضمن معرفی سنگ فرمانی نویافته که حاصل تحقیقات نگارندگان در مجموعه شیخ صفی الدین است، قصد دارد با نگاهی نسب شناختی به تحلیل موضوع سیادت در خاندان صفوی بپردازد. این سنگ فرمان که در دهه ی آخر سده 9 ه.ق. به دستور تولیت مجموعه سلطان علی میرزا، فرزند ارشد شیخ حیدر الصفوی صادر شده، درباره ی عفو و بخشش مالیاتی بازار برنج اردبیل است. در این فرمان از متولی مجموعه با القابی چون «ولایت سماء» و «سیدالسادات» یاد می شود که نشان دهنده ی وجود سیادت در خاندان صفوی است. این اثر که بهتر است از آن تحت عنوان «سنگ سیادت» نام برده شود، نه تنها سندی ارزشمند برای اثبات سیادت و رد نظریه مخالفان آن در دوره پیش صفوی است، بلکه بیان گر قدرت تدریجی رو به رشد نوادگان ایشان همزمان با دوره قراقویونلو و آق قویونلوها و تکاپوی آن ها برای رسیدن به حکومت است. مطالعه حاضر می تواند باب جدیدی برای پژوهش در ساختارهای اجتماعی صفویان در تاریخ سیاسی و مذهبی ایران بگشاید.