کی گوش می کند به سروش پیام ما

ترجمه فارسی بیت الحکمه را می توان نمونه ای شایسته برای کتابی دانست که از هر لحاظ اشکالاتی چشم ناپوشیدنی دارد. کیفیت نازل ترجمه، دستبردهای مترجم و ناشر در اصل کتاب و کیفیت نازل چاپ همگی دست به دست هم داده اند که کتابی سخت نادلپسند پدید آید.
مقدمه مترجم در واقع آمیزه ای مختصر اما مغلوط و مخدوش از مقدمه نویسنده است؛ یادداشتی دو صفحه ای از مولف با عنوان Notes to readers (در ترجمه حذف شده) که در «لبه برگردان روکش جلد متن اصلی» به همراه چند نکته از مطالب متن کتاب با نثری بسیار ضعیف و آشفته و البته «زیاده روی در اغراق» نوشته شده است. گزارش نویسنده از محتوای کتاب گاه چنان با محتوای آن در تناقض است که خواننده می پندارد نویسنده مقدمه، کتاب را به درستی نخوانده است. دعوی مترجم در خصوص «ترجمه دقیق کلمه به کلمه» و «حفظ امانت» کاملا بی اساس است. زیرا «یادداشتی برای خوانندگان» در ظاهر حذف شده اما ترجمه کمابیش نادرست آن در «مقدمه مترجم» آمده، چندان که گویی سخن خود اوست. از این گذشته در موارد پرشمار عبارات، جمله ها و تصاویر متن اصلی حذف یا افزوده شده اند. نکات افزوده مترجم در بسیاری موارد نادرست و ناشی از اشتباه او در درک متن اصلی است. تصاویر نیز غالبا بی ارتباط، بی کیفیت و زیرنویس هایشان نیز نادرست یا نارسا است.
مترجم از«دقت بسیار» خود و صرف وقت بسیار برای «مراجعه به منابع اصلی»، بهره گیری از منابع برخط (آنلاین) و... یاد می کند اما حاصل کار او نشان از «بدخوانی های پرشمار» ناشی از «شتاب بسیار»، و عدم مراجعه به دست یاب ترین منابع (حتی ویکی پدیای انگلیسی و فارسی) دارد. ترجمه کتاب بیت الحکمه نیازمند آگاهی کافی و چه بسا تسلط به تاریخ سیاسی و فرهنگی و تاریخ علم دوره اسلامی و سده های میانه (به ویژه در رشته های ریاضیات، اخترشناسی و اختربینی) است. بهره مترجم از این لوازم سخت ناچیز است در نتیجه بسیاری از اصطلاحات علمی نادرست و نام های خاص (اشخاص و کتاب ها)، چندگونه ضبط شده اند. مترجم حتی شرایط لازم برای ترجمه متنی ساده را نیز چنان که باید و شاید دارا نیست. اشتباهات دستوری، یادکرد نابه جای اجزای جمله، دایره واژگانی بسیار محدود و آشنایی ناکافی با ساختارهای زبانی، چه در زبان مبدا و چه در زبان مقصد، اتکا به فرهنگ های ناکارآمد انگلیسی-فارسی همگی دست به دست هم داده اند تا او حتی در ترجمه بسیاری جملات ساده و نوشتن چند جمله روان پیاپی ناتوان باشد. همه این «کاستی ها» به لطف انتشارات سروش به وجه احسن «تکمیل» شده است. ویراستاران دوگانه این کتاب نه تنها این اشکالات را رفع نکرده اند بلکه سلایق دوگانه آنان به هرچه «رنگارنگ تر شدن» این اشکالات انجامیده است. ناشر برای «تتمیم فایده» کار نمایه سازی را نیز به فردی ناآشنا، بی دقت و پراشتباه سپرده و کتاب را نیز با کیفیتی نازل چاپ کرده تا در «کم و کاست» هیچ «کم و کاستی» نگذاشته باشد.
انتشارات سروش در شرایطی به انتشار ترجمه ای این چنین دست زده است که در کارنامه این ناشر ترجمه هایی شیوا و استوار همچون ترجمه فارسی تجارب الامم به قلم ابوالقاسم امامی می درخشد و باز در شرایطی 90 هزار برگ کاغذ و مبلغ قابل توجهی سرمایه را به باد فنا داده است که اثری ارزشمند چون جلد چهارم فرهنگ آثار ایرانی-اسلامی نزدیک به 3 سال پس از ویرایش و صفحه آرایی نهایی، به دلایلی نامعلوم همچنان در انتظار چاپ است.