کاربرد بلاغی واژگان مرکب بر ساخته از نام حیوانات در قصاید خاقانی

از آن جا که زبان فارسی جزء زبان های ترکیبی است، پیوستن واژه های زبان به یکدیگر یا افزودن انواع وندها به واژه، یکی از شیوه های معمول برای ترکیب سازی است. واژه سازی عمده ترین نشانه زایایی یک زبان و از مهم ترین شیوه های حفظ و تداوم آن شمرده می شود. خاقانی به عنوان شاعری آگاه به اسرار کیمیاگری زبان، برای بیان مفاهیم هنری و ذهنی خویش، از واژگان بسیط زبان سود جسته است تا ترکیباتی تازه بسازد، چنان که ساخت ترکیب عنصر غالب در ویژگی های زبانی او در آمد. خاقانی این کار را در وضعیت ها و موقعیت های گوناگون هم برای ادای مقصود و هم برای برجسته کردن سخن شاعرانه خود انجام داده است. یکی از جلوه های خلاقیت زبانی خاقانی در عرصه ترکیب سازی، ساختن ترکیباتی با نام موجودات و حیوانات است. وی با تناسب نیاز مضمونی و موضوعی، جنبه ای از روایات و یا صفات حیوانات را در ترکیبات به کار گرفته است تا مفهوم و پیام مورد نظر خویش را بیان کند. مقاله حاضر به تحلیل واژگان مرکب برساخته از نام حیوانات پرداخته است. در این پژوهش ابتدا ویژگی های زبانی ترکیبات و سپس کارکردهای هنری و زیبایی شناختی ترکیبات، مورد بررسی قرار گرفته است. دستاورد پژوهش ناظر بر این است که وی در حوزه واژه های برساخته با «وند»ها بیش ترین توجه را به وندهای مبتنی بر تشبیه داشته و در بخش ساخت تصویر با کلمات مرکب از ساختار اسم+ اسم بیشترین بهره را برده است. نکته اساسی در زمینه ترکیبات برساخته با نام حیوانات این است که موسیقی این واژه ها با ساختار جزیل قصیده و زبان استوار آن ارتباطی تنگاتنگ دارد.