بینامتنیت و معاصرسازی حماسه در «شب سهراب کشان» بیژن نجدی

بر اساس نظریات لوران ژنی، بینامتنیتیکه در سطح لایه های سطحی متن باقی می ماند، چندان قابل اعتنا نیست و برخلاف آن، نوعی دیگر از بینامتنیت وجود دارد که به ژرفنای ساختاری و مضمونی متن نفوذ می کند. علاوه بر این، میخائیل باختین در مقام دفاع از ادبیات داستانی، به عنوان یک نوع ادبی فاخر، این نوع ادبی را با حماسه مقایسه می کند. به عقیده او، حماسه بازتاب واقعیتی مربوط به گذشته مطلق بوده که فارغ از هر گونه تطور و تحول است، اما رمان بر مبنای اصل صیرورت، واقعیتی به انجام نرسیده را پیش روی نخستین بار ژولیا کریستوا با تکیه بر آرای باختین اصطلاح «بینامتنیت» را مطرح کرد. او مناسبات بینامتنی را موجب رهایی متن ادبی از یک نظام معنایی محدود و متصلب دانست. از آن پس، او و دیگر پساساختارگرایان نظیر رولان بارت، بسیاری از مفاهیم و مبانی مرتبط با مفهوم گفتگومندی و بینامتنیت را بسط دادند. سرانجام، نسل دوم نظریه پردازان بینامتنیت نظیر لوران ژنی و میکائیل ریفاتر، به شکل جدی به کاربست نظریه بینامتنیت به متون ادبی پرداختندخواننده قرار می دهد. در نوشتار حاضر، داستان کوتاه «شب سهراب کشان» از مجموعه «یوزپلنگانی که با من دویده اند»، نوشته بیژن نجدی را برای کاربست تلفیقی این دو نظریه برگزیده ایم و در پی پاسخگویی به این پرسش ها هستیم که آیا داستان نجدی توانسته با استفاده از مناسبات بینامتنی به بازسازی گذشته حماسی در متنی از زمان معاصر بپردازد؟ نیز آیا این داستان را می توان به مثابه انتقادی جدی از فضای تک صدایی در ادبیات به شمار آورد؟