ارزیابی تحمل به تنش رطوبتی در برخی از ژنوتیپ های گندم (Triticum aestivum L.) با استفاده از شاخص های انتخاب

عملکرد دانه گندم در اکثر مناطق ایران به علت بروز تنش رطوبتی آخر فصل کاهش می یابد. به منظور بررسی اثر تنش رطوبتی بر عملکرد دانه 39 ژنوتیپ گندم بهاره، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی پردیس ابوریحان- دانشگاه تهران در سال زراعی 90-1389 اجرا شد. اعمال تنش رطوبتی در مرحله ظهور سنبله به صورت کم آبیاری صورت گرفت. نتایج نشان داد در شرایط بدون تنش ژنوتیپ های پیشتاز و آزادی (8/27 و 7/72 تن در هکتار) و در شرایط تنش رطوبتی ژنوتیپ های مغان1 و سیستان (48/5 و 84/4 تن در هکتار) از بیشترین عملکرد دانه برخوردار بودند. براساس نتایج تجزیه رگرسیون در شرایط آبیاری معمولی و تنش رطوبتی سه متغیر وارد مدل شدند که در شرایط نرمال 70/8 و در شرایط تنش 64/03 درصد تغییرات عملکرد را توجیه نمودند. براساس میزان عملکرد ژنوتیپ ها در دو شرایط، 15 شاخص تحمل و حساسیت به تنش برآورد شد. نتایج تجزیه همبستگی، مولفه های اصلی و ترسیم بای پلات نشان داد که از بین شاخص های محاسبه شده MP، GMP، STI، HARM، YI، DI، MSTI و SNPI برای انتخاب ژنوتیپ های با پتانسیل و پایداری عملکرد بالا در شرایط تنش رطوبتی جزو مناسب ترین شاخص ها بودند. تجزیه خوشه ایبراساس شاخص های تحمل به خشکی، ژنوتیپ ها را در چهار گروه جداگانه قرار داد به طوری که ژنوتیپ های متحمل به خشکی در گروه مشترکی قرار گرفتند. توزیع ژنوتیپ ها در فضای بای پلات، وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ ها را نسبت به تنش رطوبتی نشان داد. بر این اساس ژنوتیپ های مغان 1، سیستان، اکبری، بیات، دز، بک کراس روشن بهاره، مهدوی و طبسی جزو متحمل ترین و ژنوتیپ های تجن، نوید، شیرودی، زاگرس، کرخه و ویری ناک به عنوان حساس ترین ژنوتیپ ها به تنش رطوبتی آخر فصل شناسایی شدند.