پایش روند بیابان زایی با تجزیه و تحلیل اطلاعات کمی و کیفی معیارهای آب و اقلیم (بیابان های ساحلی جنوب شرق ایران)

یکی از بحران های بوم شناختی (اکولوژیک) جهان امروزه، پدیده بیابان زایی است و برای مهار آن در موقعیت منطقه ای و جهانی نیاز به شناخت و درک صحیح از عوامل و فرایندهای بیابانی شدن اراضی است. پایش در مدیریت جامع به معنای جمع آوری و ذخیره نظام مند داده ها و اطلاعات از فعالیت ها به منظور ارزیابی و گزارش دهی از شرایط کلی محدوده مورد نظر. در این پژوهش با بهره گیری از مدل IMDPA و روش های AHP و GIS پایش روند بیابان زایی در سطح 5/7864 هکتار از اراضی منطقه زرآباد در جنوب شرق ایران انجام شده است. با توجه به روش AHP مشخص شد که دو معیار اقلیم و آب به ترتیب با ارزش عددی 207/0 و 192/0 به ترتیب بیش ترین تاثیر را در بیابان زایی منطقه نسبت به سایر معیارها داشته است. در پایان از این دو معیار برای پایش استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل معیارها و شاخص های بیابان زایی نشان داد که در سه دوره مورد بررسی بیابان زایی روند غیر خطی داشته است، به طوری که در دوره 2004-2001 ارزش عددی بیابان زایی منطقه برابر با 73/2 می باشد ولی در دوره 2007-2004 این عدد کاهش یافته که نشانگر روند کاهشی بیابان زایی در این سال ها است. علت اصلی آن بهبود وضعیت شاخص های اقلیمی از جمله مقدار بارش است و در دوره 2010-2007 به عدد 55/2 رسید و روند افزایش بیابان زایی مشاهده می شود. همچنین یافته ها نشان می دهد معیار اقلیم طی این سه دوره غالب است و در طبقه شدید طبقه بندی می شود. از بین شاخص های مطالعه شده، دو شاخص خشکی ترانسو و شاخص بارش سالانه به ترتیب با ارزش عددی 81/3 و 4/3 بیشترین تاثیر و شاخص نسبت جذب سدیم با ارزش عددی 17/1 کمترین تاثیر را در بیابان زایی دارد. از بین شاخص های کیفی آب در منطقه شاخص هدایت الکتریکی بیشترین تاثیر را در بیابان زایی دارد که این عامل خود ارتباط مستقیمی با روند افزایشی برداشت از سطح آب های زیر زمینی و افزایش شوری در محدوده مطالعه شده دارد.