واکنش تعدادی از ژنوتیپ های امیدبخش گندم نان به قارچ عامل لکه برگی سپتوریایی

بیماری لکه برگی سپتوریایی با عامل قارچی Mycosphaerella graminicola (Fuckel) J. Schroeter (Anamorph: Septoria tritici Roberge) یکی از مخرب ترین بیماری های برگی گندم در دنیا به شمار می رود، که خسارت جهانی آن در سال های طغیان بالغ بر 30 تا 53 درصد است. قارچ عامل بیماری یک آسکومیست هتروتال دوقطبی است که چرخه جنسی آن در طول فصل زراعی، با توجه به شرایط محیطی مساعد، تکرار می شود. با توجه به ایجاد مقاومت نسبت به قارچ کش ها در سویه های قارچ عامل بیماری و نیز اثرات زیان بار این قارچ کش ها بر محیط زیست، موثرترین روش مقابله با این بیماری استفاده از ارقام مقاوم است. از طرفی طی دهه های اخیر این بیماری به دلیل استفاده از ارقام حساس، زودرس و نیمه پاکوتاه که به دلیل عملکرد بالا و مقاومت به برخی بیماری ها از جمله زنگ ها در سطح وسیع کشت شده اند، در نقاط مختلف دنیا گسترش و اهمیت زیادی پیدا کرده است. شناسایی منابع مقاومت به بیماری در ژنوتیپ های گندم و انتخاب لاین های مقاوم یکی از اساسی ترین مولفه ها در تدوین برنامه های موفق اصلاح برای مقاومت به بیماری است. هدف از این پژوهش مقایسه میزان مقاومت در لاین های مختلف گندم و شناسایی ارقام با بیشترین سطح مقاومت در برابر لکه برگی سپتوریایی می باشد.
در این پژوهش واکنش 40 لاین گندم مربوط به اقلیم مرطوب شمال و رقم تجن به عنوان شاهد، نسبت به بیماری لکه برگی سپتوریایی، در شرایط مزرعه در سال زراعی 93-1392 با ایجاد آلودگی مصنوعی در مرحله پنجه زنی مورد ارزیابی قرار گرفت. به این منظور مراحل جداسازی و خالص سازی قارچ عامل بیماری و سپس تهیه زادمایه جهت مایه زنی انجام شد. سپس آلودگی مصنوعی ژنوتیپ های کشت شده، با پخش کردن برگ های آلوده و تلقیح سوسپانسیون اسپور صورت گرفت. در نهایت تجزیه آماری داده های یادداشت برداری شده با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین ها طبق آزمون LSD انجام شد. واکنش ژنوتیپ ها براساس میزان سطح نکروز برگ و محاسبه سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری (AUDPC) ارزیابی شد.
طبق نتایج، ژنوتیپ ها از نظر میزان سطح نکروز برگ در سطح احتمال 1% باهم اختلاف معنی دار داشتند. این اختلاف بیانگر تفاوت های ژنتیکی بین ژنوتیپ ها از نظر حساسیت و مقاومت به بیماری می باشد. مقایسه میانگین سطح نکروز برگ در ژنوتیپ های مورد بررسی براساس آزمون LSD، آن ها را در گروه های مختلف قرار داد. بررسی مقایسه میانگین ها نشان داد که لاین های شماره 27(N-91-6) و 10(N-92-9) به ترتیب حساس ترین و مقاوم ترین ژنوتیپ ها از نظر سطح نکروز برگ و شدت آلودگی بودند. از نظر سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری، بیشترین مقدار AUDPC مربوط به لاین شماره 27 و کمترین مقدار مربوط به لاین شماره 10 بود. همچنین نتایج تجزیه خوشه ایژنوتیپ های مورد بررسی، بر اساس میانگین درصد پوشش پیکنید سطح برگ ها، آن ها را در دو گروه قرار داد. ژنوتیپ هایی با واکنش حساس در گروه اول قرار گرفتند و گروه دوم نیز شامل ژنوتیپ هایی با واکنش نیمه مقاوم بود.
طبق نتایج بدست آمده از تحقیق حاضر، از بین لاین های مورد استفاده دو لاین شماره 10(N-92-9) و 19(N-92-18)، نسبت به بیماری لکه برگی سپتوریایی واکنش نیمه مقاوم نشان دادند و سایر لاین ها در گروه های حساس و نیمه حساس قرار گرفتند. بنابراین می توان در برنامه های بهنژادی و ایجاد ارقام مقاوم به بیماری لکه برگی سپتوریایی از دو لاین شماره 10 و 19 استفاده کرد.