تبیین تطبیقی- تاریخی گذار به شیوه های مردم سالارانه ی اداره ی جامعه با تاکید بر نقش دیدگاه ها و مواضع روحانیت

مطالعه جامعه شناختی تاثیر دیدگاه ها و مواضع عالمان شیعه بر شیوه های مردم سالارانه اداره جامعه، نسبت به کاوش کلامی در رابطه دین اسلام و دموکراسی، امتیازاتی دارد. مطالعه جامعه شناختی این تاثیر را می توان با تبیین جنبش های نیمه اول سده بیست میلادی در ایران آغاز کرد. مناسب ترین رویکرد پژوهشی برای بررسی این موضوع، تحلیل تطبیقی- تاریخی در حوزه راهبردی جامعه شناسی تاریخی تحلیلی است و سه جنبش گذار در سه مقطع تاریخی، یعنی جنبش مشروطه، جنبش ملی در اولین کابینه مصدق و جنبش ملی در دومین کابینه مصدق، گزینه های مناسبی برای مقایسه هستند.
بررسی نظری در حوزه های تحول فرهنگی (نظریه های سکولاریزاسیون دررابطه با مدرنیته و دین)، تحول اجتماعی (نظریه های گسترش نظام جهانی و جنبش های اجتماعی) و تحول سیاسی (نظریه های گذار)، چارچوب تئوریک مناسبی را فراهم می کند که می توان باتوجه به شرایط کلی تاریخ ایران و جهان در دوره موردنظر، مدلی برای تبیین گذار در ایران از آن چارچوب استخراج کرد.
این مدل، مبنای مقایسه تاریخی سه واقعه گذار، قرار گرفته و به کمک روش های توافق میل، تحلیل بولی و مقایسه ترتیبی، آزمون می شود. در این آزمون، شناخت دقیق تری از عوامل علی گذار به مردم سالاری، فراهم می شود؛ درنهایت، موقعیت دیدگاه ها و مواضع روحانیت در میان عوامل علی گذار بررسی شده، فرآیند تاثیر پذیری نهاد دین از شرایط اجتماعی و تاثیر دیدگاه ها و مواضع روحانیت بر گذار به شیوه های اداره مردم سالارانه جامعه، ردیابی می شود.