تعیین نقش کاربری اراضی در تولید رسوب معلق و کف بر پایه منشایابی رسوب در حوضه طالقانی، خرم آباد

پدیده فرسایش خاک از مخرب ترین پدیده هایی است که موجب خسارت های فراوان در بسیاری از مناطق می شود. از طرفی، کارایی هرچه بیشتر پروژه های حفاظت خاک مستلزم آگاه بودن از اطلاعات تغییرات زمانی و مکانی رسوبات تولیدی در یک آبخیز است. با توجه به اینکه بخش اعظم رسوب های خروجی از یک حوضه طی وقایع زمانی سیلابی انجام می شود، تمرکز بر منشایابی رسوبات حمل شده به هنگام سیلاب، اعم از بار معلق یا کف، در طراحی نوع عملیات حفاظت خاک بسیار موثر است. در این بررسی با تفکیک منابع رسوب در قالب کاربری های مختلف اراضی و واحد های سنگ شناسی و با بهره گیری از روش منشایابی رسوب سهم هر یک از منابع رسوب در تولید رسوب حوضه آبخیز طالقانی تعیین شد. بدین منظور، در این مطالعه، 39 نمونه خاک از منابع مختلف در سطح حوضه و 19 نمونه از رسوب تولیدی حوضه (شامل 11 نمونه از رسوبات کف بستر و 8 نمونه از رواناب خروجی حوضه) برداشت شد. یازده عنصر (Fe، Mn، Mg، Zn، Cu، K، Na، P، N، C و Ca) ردیاب های اولیه در نظر گرفته شد. پس از اندازه گیری غلظت ردیاب ها، با استفاده از آنالیز آماری و تجزیه تابع تشخیص، ردیاب های Zn، C، Mg وCa به عنوان ترکیب بهینه برای منشایابی و تفکیک کاربری های اراضی انتخاب شدند؛ در حالی که هیچ ردیابی برای تفکیک واحد های سنگ شناسی از یکدیگر شناسایی نشد. ناتوانی در تفکیک واحدهای سنگ شناسی از یک سو به دلیل فقدان تنوع (سه سازند) و از سوی دیگر آهکی بودن سازند تله زنگ و تاثیر بیشتر آن در تولید بار محلول است. نتایج مطالعه نشان داد با استفاده از مدل های چندمتغیره ترکیبی، سهم منابع مختلف در تولید رسوب به دست آمد: کشاورزی، مرتع و جنگل به ترتیب برابر با 4/53، 4/30 و 2/16 درصد. همچنین، ردیاب های واردشده در مدل ترکیبی مبین تاثیر مدیریت کاربری و تفاوت بارز کاربری های مختلف در تغییر ترکیب شیمیایی خاک است.