ارزیابی روابط عملکرد دانه و صفات فیزیولوژیک مرتبط با تحمل تنش شوری در ژنوتیپ های گندم نان (Triticum aestivum L.)

به منظور ارزیابی صفات فیزیولوژیک و زراعی موثر در تحمل به تنش شوری و ارتباط آنها با عملکرد دانه و همچنین بررسی اثر تنش شوری بر آنها، 25ژنوتیپ گندم نان (شامل ارقام بومی وتجاری، لاین های امید بخش و شاهدهای ارگ، بم، افق و سیستان) در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در دو آزمایش جداگانه در شرایط تنش شوری آب و خاک به مدت دو سال زراعی (93-1391) در ایستگاه تحقیقاتی خراسان جنوبی- بیرجند مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب برای صفات مورد مطالعه در هر دو شرایط، اختلاف معنی داری را بین ژنوتیپ ها نشان داد. در شرایط تنش ژنوتیپ های 25، 22 و 20 به ترتیب با میانگین عملکرد دانه 5517، 5322 و5317 کیلوگرم در هکتار و در شرایط بدون تنش ژنوتیپ های 1(شاهد سیستان)، 20 و 25 به ترتیب با میانگین عملکرد 7869، 7728 و 7706 کیلوگرم در هکتار، بیشترین عملکرد دانه را داشتند. بیشترین میزان کاهش ناشی از تنش شوری به ترتیب در صفات نسبت پتاسیم به سدیم (برگ پرچم)، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، سطح برگ پرچم، طول پنالتیمت، طول پدانکل و ارتفاع بوته مشاهده گردید. در مقابل میانگین صفات دمای پوشش گیاهی و میزان یون سدیم (برگ پرچم) در شرایط تنش شوری، افزایش یافت. در شرایط تنش شوری عملکرد دانه با عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه در شرایط غیرشور، نسبت پتاسیم به سدیم، محتوای کلروفیل (SPAD)، محتوای آب نسبی، شاخص برداشت، طول سنبله، طول پدانکل و وزن هزار دانه همبستگی مثبت و معنی دار و با میزان یون سدیم همبستگی منفی و معنی داری داشت. نتایج تجزیه رگرسیون نشان داد که در شرایط تنش شوری صفاتی مانند عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، نسبت پتاسیم به سدیم، میزان یون سدیم، طول سنبله و عرض برگ پرچم اثر معنی داری بر عملکرد دانه داشته و سهم قابل توجهی از تغییرات عملکرد دانه را تببین می کنند. با استفاده از تجزیه به عامل ها در شرایط تنش شوری، 21 متغیر در پنج عامل تعریف شدند که در مجموع 46/80 درصد از تغییرات داده ها را توجیه کردند. نتایج این آزمایش نشان داد که خصوصیاتی مانند عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، نسبت پتاسیم به سدیم، میزان یون سدیم، طول سنبله، محتوای کلروفیل، محتوای آب نسبی و وزن هزار دانه را می توان به عنوان معیارهایی برای انتخاب در جهت بهبود عملکرد دانه در ژنوتیپ های گندم در شرایط تنش شوری معرفی کرد. ژنوتیپ های 13، 20، 21، 22، 23، 24 و 25 که غالبا در شجره خود یکی از ژنوتیپ های متحمل به شوری کارچیا، Sakha8 و22-66-1 را دارند، با داشتن عملکرد دانه بالا و خصوصیات مناسب فیزیولوژیک، به عنوان ژنوتیپ های برتر و مناسب برای شرایط شور شناسایی شدند.