روش بازخوانی کتیبه بالای طاق نمای ورودی گنبد غفاریه مراغه بر اساس الگوی تطیبقی - تاریخی

گنبد غفاریه، یکی از مهمترین بناهای تاریخی شهرستان مراغه است که به دستور ایلخان ابوسعید احداث شده است. کتیبه های کاشی نفیس این بنا با فن معرق و لعاب پران ساخته شده اند. ازکتیبه سردر ورودی، قسمت های زیادی باقی نمانده است و متن آن در هیچ منبعی وجود ندارد؛ به همین دلیل مشخص نیست این گنبد برای چه شخصی ساخته شده است. در نمای خارجی این بنا کتیبه ای با نام سلطان ابوسعید ایلخان وجود دارد که آسیب زیادی دیده و بخش عمده آن تخریب شده است. متن این کتیبه را آندره گدار در دهه1390 میلادی خوانده و ثبت کرده است. یکی از اهداف مهم نگارندگان، خوانش مجدد متن کتیبه بود، به این دلیل که درحین بررسی های مربوط به مرمت و حفاظت اثر، متوجه ناهمخوانی میان قرائت گدار و شواهد و آثار کتیبه کاشیکاری که به صورت فرورفتگی و برجستگی (داغ) بر روی لایه گچ باقی مانده، شدند. این شواهد گویای این بود که ممکن است در خوانش مجدد اثر اطلاعات متفاوتی به دست آید. حفظ تمامیت و اصالت اثر تاریخی ایجاب میکرد که این اطلاعات، هرچند اندک باشند، به صورت دقیق و شفاف تری ثبت و ضبط گردند. باتوجه به فرسودگی زیاد اثر، ضروری بهنظر میرسید که خوانش دقیقتر و روشمند از آن، پیش از آنکه به کلی شواهد تاریخی محو و نابود شوند، صورت بپذیرد. پرسش متن حاضر نیز درپی به دست آوردن کلیدواژه های اصلی کتیبه گنبد غفاریه است. برای این منظور، پس از تهیه طرح ها و مطابقت با تصویرها و مقایسه با کتیبه های مشابه، متن صحیح مشخصگردید. این پژوهش، کاربردی و مبتنی بر گردآوری اطلاعات براساس مطالعات میدانی و کتابخانه ای و تحلیل شواهد و مقایسه با نمونه های مشابه است. این کتیبه و کتیبه های بی شمار دیگر به دلیل شرایط گوناگون درمعرض نابودی هستند، بازخوانی متن و ثبت و ضبط شواهد مربوط به قسمت های درحال تخریب، میتواند در حفظ اصالت کتیبه ها و اطلاعات باارزش تاریخی و فرهنگی مرتبط با آنها و همچنین مقابله با مداخلات اشتباه، موثر باشد. از یافته های مهم این تحقیق، میتوان به تعریف یک روش برای ردیابی و ثبت آثار درحال فراموشی کتیبه های کاشی کاری آسیب دیده، ارائه متن تصحیح شده از کتیبه بالای طاقنما و شناسایی بخش های جدیدی از آن اشاره کرد. همچنین تلاش شد تا ضمن تحلیل بار معنایی واژگان جدید یافته شده و تغییر نسبی مفهوم کتیبه پس از خوانش مجدد، حساسیت موضوع ثبت متون کتیبه های تاریخی و اهمیت کاربرد روش های دقیقتر مستندسازی در زمینه حفاظت و مرمت آنها، تبیین شود.