بررسی و مطالعه تطبیقی نقوش حیوانی و انسانی سنگ نگاره های شرق ایران

در این پژوهش صخره نگاره های جنوب خراسان (شهرستان نهبندان، بیرجند، درمیان و سربیشه) موردبررسی قرار گرفته اند که تنها پاره ای از باستان شناسی هنر صخره ای منطقه را دربرمی گیرند. با درنظرگرفتن پیشینه غنی فرهنگی و تاریخی استان خراسان جنوبی و مکان هایی که دارای این هنر هستند، خلاء مطالعاتی در این مورد مشهود است؛ لذا وجود چنین پژوهش هایی بر لزوم و اهمیت جایگاه باستان شناسی هنر صخرهای در شرق ایران اشاره دارد. آنچه به عنوان هدف در این مقاله دنبال میشود، معرفی و گونه شناسی نقوش ازمنظر سبک و تکنیک 5 سنگ نگاره (آسو، رامنگان2، جاده اسدآباد، تنگه پنجه شیر و دره انجیر) با سنگنگاره مهم و شاخص لاخ مزار در استان خراسان جنوبی است. لذا پژوهش حاضر به روش توصیفی- تطبیقی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و بررسی میدانی است؛ سنگ نگاره های 5 محوطه شاخص در استان خراسان جنوبی ازمنظر شیوه، سبک و روش نقر نقشمایه های هنری در بحث زیباییشناختی، صحنه های نمادین و معنادار است که وجوه اشتراک و تفاوت نقشمایه های موجود در این محوطه ها ما را برای دستیابی به گاهنگاری نسبی کمک مینماید. یافته های پژوهش نشانگر این است که نقوش دارای اشتراکاتی همچون روش نقر به سبک پتروگلیف (کوبشی) است اما در بحث افتراق نقوش می توان گفت؛ در 5 محوطه موردبررسی ما نگارگر، نقوش را به صورت ساده و استیلیزه که اکثرا نقوش دوران پیش از تاریخی را شامل میشود؛ بدون هیچ تزیین و با ترسیم نقش، نقوش را به صورت دسته جمعی آفریده و صخره را از تنوع مضمون برخوردار کرده است، اما در نقوش لاخ مزار (که بیشتر مربوط به دوران تاریخی است) نگارگران، نقوش را اکثرا واقعگرایانه و با تزیینات و جزییات بیشتر، ترسیم کرده و اشکال را زیبا و منظم آفریده اند. از همه مهم تر اینکه تصاویر لاخمزار صحنه های دسته جمعی و گروهی نیستند و معمولا تک چهره ایی اند. نگارگران در نقوش لاخ مزار سعی کرده اند تا با نقرکندن دل سنگ بیشتر زیبایی شناسی را رعایت کنند؛ نکته بااهمیت اینکه با نگاهی به نقوش موجود در هر 6 محوطه به طورکلی درطول زمان از نقشمایه های جانوری کاسته و در فرایند زمان به نقش مایه های انسانی افزوده شده است. سپس هرچه به زمانهای تاریخی نزدیکتر شده از نقوش انسانی کاسته و کتیبه ها را جایگزین این نقوش کرده اند که این مهم، در سنگ نگاره لاخ مزار بیرجند به طور واضح مشهود است.