مقایسه شکلی عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» در کتیبه های کوفی گچبری ایران (با تاکید به دوره های سلجوقی و ایلخانی)

خوشنویسی و نوشتار در گچبری به دلیل شکل پذیری آسان گچ و زمان دار بودن کار بر روی آن، به یک عرصه ای منحصر به فرد جهت طراحی حرفها و ساختار خوشنویسانه و تزئینات تبدیل شده است .با توجه به اینکه منشا خطوط کوفی بر کتیبه های گچبری، کوفی ساده است، اما بر خلاف تصور که کلمه های مشترک – در این تحقیق عبارت بسم الله الرحمن الرحیم است - باید یک شکل ترسیم شوند، در کتیبه های گچبری برخوردهای متفاوتی از جنس طراحی حروف صورت گرفته است. در این تحقیق از میان کتیبه های کوفی که به صورت گچبری در معماری کار شده است، ده اثر که عبارتی یکسان را دارا هستند، انتخاب شده که به لحاظ شکلی و به طریق کیفی مورد مطالعه قرار خواهند گرفت.
معماری اسلامی ایران در طی یک دوره 300 ساله (از سلجوقی تا ایلخانی) سیری منظم و تکاملی داشته است. این دو دوره به دلیل به کارگیری تزئینات گچبری، منحصر به فرد می باشد و کتیبه های نوشتاری بسیاری در بناهای آن موجود است که بخش قابل توجه ای از آن با خط کوفی است، نمونه های آورده شده در این پژوهش نیز از این دوره است. پرسش اصلی در این راستا آنست که خوشنویسان یا طراحان این نوشتار با توجه به پایبندی به خط کوفی ساده، هرکدام چه راهکاری را جهت پدید آوردن منحصر به فرد یک عبارت مشترک بکار برده اند؟ فرض این مقاله بر این مدار می باشد که با وجود رسم الخط یکسان در تمام نمونه ها که از کوفی ساده ناشی می شود، اما طراح در چهاچوب و محدوده طراحی خویش دست به آفرینش گونه های متفاوتی از طراحی حروف نموده است. در نتیجه بنا بر نمونه و تجزیه شکلی حرفها، دیده خواهد شد که طراحان این نمونه ها برخوردی از نوع طراحی حروف با عبارت ها داشته اند.