احیای سنت یا بدعت در هنر: بررسی حجاری های قاجاری در مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم(ع)

مجموعه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، در بافت تاریخی شهر باستانی ری، گنجینه ارزشمندی از آثار معماری و هنرهای وابسته به آن است که شالوده اش در نیمه دوم قرن سوم ق گذاشته شده و تا عصر حاضر توسعه و تکمیل یافته است. به روزگار قاجار، با انتخاب تهران به پایتختی، این زیارتگاه نیز مورد توجه ویژه پادشاهان و تقریبا عموم سفیران و جهانگردان واقع گشت.
صرف نظر از ویژگی های معماری و سبک شناسانه بناهایی که در اطراف این حرم ساخته شده اند، تزیینات وابسته به معماری این مجموعه را می توان به عنوان اسنادی در مطالعات «باستان شناسی اجتماعی» مورد توجه قرار داد. از شاخص ترین این تزیینات نقوش برجسته هایی انسانی اند که در طرفین ورودی ها و ازاره صحن عتیق حجاری گردیده اند.
با عنایت به حرمت استفاده از پیکره های انسانی در بناهای مذهبی، این پرسش قابلیت طرح می یابد که استفاده از این اشکال در تزیین حرم حضرت عبدالعظیم چگونه توجیه گشته و چه هدفی را تامین می ساخته است؟ فرض بر آن است که هنرمندان عصر قاجار، با الگوبرداری از نقوش برجسته شاهان این سلسله به منظور معرفی و ماندگارسازی صاحبان حرف و مشاغلی که در آن زمان به امور مرتبط با مجموعه حرم اشتغال داشتند نسبت به حجاری چهره هایشان مبادرت ورزیده اند. اطلاعات مورد استفاده در این نوشتار به روش میدانی مستند سازی و جمع آوری گردیده اند. در نتیجه پژوهش روشن گردید که حجاری شمایل پادشاهان قاجار و استفاده از نقش تاج سلطنتی بر پیشانی بناهای مذهبی و نیز نقش تصاویر پادشاهان پیشدادی ایران در کاشی های بناهای مذهبی، زمینه را برای حجاری نقوش انسانی در مجموعه مورد مطالعه فراهم آورد و این بدعت به سنتی هنری تبدیل گردید.