نقش ساختارهای فضایی دوقطبی در ارتقاء تعامل پذیری و حس مکان (مورد پژوهی در مجموعه های آئینی و شهری)

در دهه های اخیر ابعاد انسانی و کیفیت اجتماعی مکان مورد توجه برنام هریزان و طراحان قرار گرفته است؛ اما ارتباط میان فضاهای جمعی مختلف کمتر بررسی شده است. در این مقاله با بررسی ارتباط متقابل فضاهای جمعی در تعامل پذیری و تقویت حس مکان، ابتدا با اشاره به روند نزولی حس مکان و تعامل گریزی در فضاهای جمعی معاصر، اهمیت موضوع بر اساس نظریه های زبانشناسی و روانشناسی محیط تبیین شد هاست. مباحث زبانشناختی با تاکید بر مولفه های کالبدی و مدل های روانشناختی با تاکید بر مولفه های رفتاری- ادراکی، جایگاه اصل ارتباط در طراحی محیط را روشن تر می سازند. در چارچوب فرضیه تحقیق و براساس مفهوم ارتباط، هرگونه تعامل مبتنی بر اصولی چون جزء، کل و رابطه فضاهای متقابل تحقق یافته و ارتباط فضاها نقش اساسی در تعامل پذیری دارد. بنابراین میزان تعامل با معیارهایی چون عملکرد (نوع کاربری)، مجاورت و جهت گیری قابل تبیین و سنجش است. تحقیق متوجه فضاهای جمعی است که با کشش دوسویه و ساختاری دوقطبی ضمن تشویق افراد به تعامل، فرص تهایی برای ارتباط و کنار هم بودن ایجاد می نماید. در آزمون کارایی مدل تحقیق، با استفاده از راهبرد موردپژوهی و روش توصیفی-تحلیلی، دوازده مجموعه دوقطبی مذهبی-آئینی، شهری و ترکیبی (آئینی-شهری) تحلیل شده است. بررسی تطبیقی یافته ها نشان می دهد که ارتباط فضاهای دوقطبی در جذب و تشویق فعالیت های اختیاری و اجتماعی موثر است و علیرغم تغییر تدریجی عملکرد قطب ها، جهت گیری و نوع مجاورت فضاها، احیای عملکردی-کالبدی در کل یا اجزاء امکا نپذیر است. عواملی چون زمینه و پس زمینه دو قطب اصلی، الگوی مجاورت و سازگاری عملکردی و وجود قطب های فرعی جاذب فعالیت می تواند به تقویت ارتباط عملکردی و ساختاری در فضاهای دوقطبی منجر شود. توجه به هنر ارتباط و ارزش های بصری از طریق ایجاد دیدهای متوالی عملکردی- فضایی، می تواند با انگیزش واکنش های عاطفی به تقویت حس مکان در فضاهای شهری منجر شود. آفرینش ساختارهای دوقطبی تعامل پذیر و تقویت حس مکان با مکان یابی این گونه فضاها در مقیاس های شهری و محلی امکان پذیر است.