پویایی و ایستایی نظام هستی از دیدگاه مولوی بلخی

مبحث حرکت و تغیر در اجزای عالم از دیرباز مورد توجه عموم حکما به ویژه حکمای مسلمان قرار گرفته است. در اندیشه مولانا، تمام اجزای عالم در حرکت و تکاپوی مستمر است و این حرکت هم در ظواهر پدیده ها و هم در باطن هستی سریان دارد. پدیده های عالم، حیات و شعور دارند و حرکت آنها نشانه زندگی و شعور و ادراک آنهاست. به نظر مولانا باطن هیچ پدیده ای ساکن نیست، سکون و رکودی که در ظاهر پدیده ها مشاهده می شود، تصوری بیش نیست. تنها مستان حق مانند انبیای الهی، توان ادراک حرکت هوشمند اجزای هستی را دارند. مولانا سبب جنبش و تسبیح هستی را به اجرای هدفمند اوامر الهی ربط می دهد. چنان که عنصر باد هوشمندانه تحت فرمان سلیمان، و کوه و سنگ هم آواز داوود می شود. به زعم مولانا تمام حرکات این عالم از حقیقتی پایدار و مافوق حرکت و سکون موسوم به «بحر، خلوتگاه حق، جهان صلح یکرنگ و...» نشات گرفته است. همه پدیده های بی قرار و در حرکت تنها با رسیدن به خلوتگاه حق، آرام می گیرند.