تولید روان آب و هدررفت خاک در مراتع با پوشش ضعیف تحت تاثیر تغییر کاربری زمین و جهت شخم

اگرچه نقش تغییر کاربری زمین و جهت شخم در هدررفت خاک در اراضی مرتعی مورد مطالعه قرار گرفته است لیکن اطلاعات کافی در مورد نقش فعالیت های بشر در نواحی نیمه خشک به ویژه در ایران موجود نیست. بنابراین این مطالعه به منظور بررسی نقش تغییر کاربری و جهت شخم بر تولید رواناب و هدررفت خاک در مرتعی با پوشش گیاهی ضعیف در شمال غرب ایران در سال 1393 انجام گرفت. به این منظور چهار مرتع ضعیف با شیب های 6/12، 37/15، 17 و 4/19 درصد انتخاب و شش کرت به ابعاد 3 متر در 10 متر در هر یک در اوایل پاییز 1392 احداث شد. کرت ها شامل مرتع با پوشش طبیعی، کشت گندم دیم در جهت موازی با شیب و کشت گندم دیم در جهت عمود بر شیب بودند. در مجموع 24 کرت در قالب بلوک های کامل تصادفی در دو تکرار مورد بررسی قرار گرفت. میزان روان آب و رسوب ناشی از باران های طبیعی طی دوره هشت ماه رشد مورد اندازه گیری قرار گرفت. بر اساس نتایج تولید روان آب و هدررفت خاک هردو به طور معنی داری تحت تاثیر تغییر کاربری قرار گرفت (p < 0.01). با تبدیل کاربری مرتع به کشت گندم دیم، تولید روان آب و هدررفت خاک به ترتیب 13 و 60 برابر افزایش یافت. در کشت موازی شیب نسبت به کشت عمود بر شیب میزان روان آب و هدررفت خاک به ترتیب 5/5 و 35 برابر بیش تر بود. رابطه معنی داری بین درصد شیب و تولید روان آب (R2 = 0.98، p < 0.05) و هدررفت خاک (R2 = 0.99، p < 0.01) وجود داشت. به طورکلی نتایج این پژوهش نشان داد که تغییر کاربری مراتع با پوشش ضعیف به زراعت و کشت موازی شیب منجر به تشدید تولید روان آب و هدررفت خاک می گردد. اهمیت موضوع به ویژه در شیب های بالا بسیار شدیدتر بود.