نقش تبخیر و تعرق در پایش خشک سالی هواشناسی در چند ناحیه اقلیمی کشور

چکیده:
سابقه و هدف
آب یکی از اساسی ترین نیازهای بشر و سایر موجودات زنده است. خشک سالی پدیده ای طبیعی و تکرار پذیر است که می تواند موجب بروز بحران های جدی شود. این پدیده در هر رژیم آب و هوایی، حتی در مناطق مرطوب ممکن است مشاهده شود، اما اثرات و فراوانی آن در مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر نمایان می شود. مهم ترین عامل ایجاد خشک سالی بارندگی می باشد، اما افزایش و یا کاهش تبخیر و تعرق می تواند تا حدودی شرایط خشک سالی را تشدید و یا تعدیل نماید. به منظور پایش خشک سالی از شاخص های متفاوت که عموما مبتنی بر بارندگی و یا بارندگی و تبخیر و تعرق می باشند، استفاده می شود. از طرف دیگر پایش خشک سالی بر اساس شاخص های متفاوت ممکن است نتایج متفاوتی را نیز سبب شود. از این رو، در این پژوهش به پایش خشک سالی هواشناسی و بررسی تاثیر تبخیر و تعرق بر آن طی سال های 1339-40 الی 1388- 89 و مقایسه وضعیت خشک سالی بر اساس سه شاخص SPI، RDI و SPEI در شش ایستگاه سینوپتیک رامسر، همدان، شیراز، سبزوار، بندرعباس و یزد، که به ترتیب در اقلیم های مرطوب ساحلی، کوهستانی، نیمه کوهستانی، نیمه بیابانی، بیابان ساحلی و بیابانی واقع شده اند، پرداخته شده است.
مواد و روش ها
در این مطالعه از آمار ماهانه پارامترهای هواشناسی بارندگی، دمای میانگین، دمای حداقل، دمای حداکثر، رطوبت نسبی، ساعات آفتابی و سرعت باد، شش ایستگاه سینوپتیک استفاده گردید. ابتدا آزمون های اولیه آماری بر داده های ماهانه پارامترهای هواشناسی ایستگاه های مذکور صورت گرفت. به این منظور از سه آزمون معروف من–کندال برای تشخیص روند، من– ویتنی برای تشخیص همگنی و گروبز – بک برای یافتن داده پرت استفاده شده است. پس از تایید اولیه این داده ها از نظر همگنی و داده پرت، مقادیر هر یک از شاخص های SPI، RDI و SPEI در مقیاس های سالانه و فصلی محاسبه گردید.
یافته ها
نتایج نشان داد که در مناطق مرطوب تفاوت معنی داری بین شاخص SPI با شاخص های RDI و SPEI که تبخیر و تعرق را در نظر می گیرند، وجود ندارد، اما در مناطق خشک تفاوت نتایج شاخص ها واضح است. کم ترین اختلاف از نظر پایش وضعیت خشک سالی، بین شاخص های SPI و RDI در فصل بهار و در شهر همدان می باشد، درحالی که بیش ترین اختلاف، بین شاخص های SPI و RDI در فصل تابستان و در شهر یزد (با اقلیم بیابانی) وجود دارد. این موضوع اهمیت پدیده تبخیر و تعرق در فصول گرم و خشک به خصوص در مناطق خشک و بیابانی و تاثیر آن بر خشک سالی را نشان می دهد. در فصل های پاییز و زمستان در هر شش ایستگاه مورد نظر، کم ترین اختلاف بین شاخص های SPI با SPEI و SPI با RDI اتفاق افتاده است، بنابراین در این فصل ها که تبخیر و تعرق کم تر می باشد، این پدیده نقش کم تری در شرایط رطوبتی (خشکسالی و یا ترسالی) دارد.
نتیجه گیری
براساس نتایج این پژوهش، می توان بیان نمود که در بیشتر مواقع عملکرد شاخص ها ی مورد بررسی در مناطق مختلف و در بازه های زمانی متفاوت، یکسان نمی باشد. از طرف دیگر می توان نتیجه گرفت که نوسانات وضعیت رطوبتی (ترسالی و خشک سالی) در ایستگاه های مورد مطالعه بر اساس هر یک از شاخص های مورد بررسی بسیار زیاد می باشد. ضمن آن که شدت وقوع خشک سالی و تعداد دفعات تکرار آن بر اساس شاخص های مختلف، متفاوت می باشد. پیشنهاد می شود به منظور پایش خشک سالی هواشناسی در مناطق خشک که بارندگی عموما ناچیز بوده و از طرف دیگر تبخیر و تعرق چندین برابر بارش سالانه است، از شاخص هایی که مبتنی بر بارش و تبخیر و تعرق هستند، استفاده شود. در حالی که در مناطق مرطوب (مانند رامسر) پدیده ی تبخیر و تعرق نقش چندانی در وقوع خشک سالی ایجاد نمی نماید و می توان به منظور ساده سازی، خشکسالی هواشناسی را تنها بر اساس بارندگی پایش نمود.
زبان:
فارسی
صفحات:
1 تا 21
لینک کوتاه:
magiran.com/p1571801 
دانلود و مطالعه متن این مقاله با یکی از روشهای زیر امکان پذیر است:
اشتراک شخصی
با عضویت و پرداخت آنلاین حق اشتراک یک‌ساله به مبلغ 990,000ريال می‌توانید 70 عنوان مطلب دانلود کنید!
اشتراک سازمانی
به کتابخانه دانشگاه یا محل کار خود پیشنهاد کنید تا اشتراک سازمانی این پایگاه را برای دسترسی نامحدود همه کاربران به متن مطالب تهیه نمایند!
توجه!
  • حق عضویت دریافتی صرف حمایت از نشریات عضو و نگهداری، تکمیل و توسعه مگیران می‌شود.
  • پرداخت حق اشتراک و دانلود مقالات اجازه بازنشر آن در سایر رسانه‌های چاپی و دیجیتال را به کاربر نمی‌دهد.
دسترسی سراسری کاربران دانشگاه پیام نور!
اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه پیام نور در سراسر کشور، در صورت ثبت نام با ایمیل دانشگاهی، تا پایان فروردین ماه 1403 به مقالات سایت دسترسی خواهند داشت!
In order to view content subscription is required

Personal subscription
Subscribe magiran.com for 50 € euros via PayPal and download 70 articles during a year.
Organization subscription
Please contact us to subscribe your university or library for unlimited access!