تغییر اقلیم، خشکسالی و تنگدستی در ایران: نگاهی به آینده

تغییر اقلیم و خشکسالی های ناشی از آن، بزرگترین چالش حال حاضر و آینده کشاورزی ایران محسوب می شود. با توجه به این که تلاش برای افزایش توان بازگشت پذیری جامعه در رو به رو شدن با تغییر های اقلیمی، نیازمند شناخت جامع این پدیده و اثرهای ناشی از آن می باشد، در این مقاله نسبت به ارائه مدل مفهومی تغییر اقلیم، تنگدستی و آسیب پذیری اقدام شده است. بر مبنای این مدل مفهومی، مجموعه ای از عوامل طبیعی و بشرساز، زمینه های تغییر اقلیم را فراهم ساخته اند که در این میان، تاثیر سازه های انسانی در شکل گیری روند کنونی دگرگونی اقلیم به سزا بوده است. همچنین در حالی که انتشار گازهای گلخانه ای منجر به گرمایش زمین و افزایش احتمال وقوع خشکسالی و طغیان رودخانه ها در مناطق خشک و مرطوب گردیده است، عزم جدی برای کاهش تولید گازهای گلخانه ای وجود ندارد. به همین دلیل، کشورهای در حال توسعه و جوامع دارای اقتصاد متکی بر منابع طبیعی به میزان قابل توجهی زیر تاثیر اثرهای ناشی از تغییر اقلیم قرار خواهند گرفت که از آن جمله می توان به کاهش تولید غذا و افزایش تنگدستی اشاره نمود. از سوی دیگر واکاوی تاریخی منابع آب در ایران نشانگر آن است که پایداری ذاتی حاکم بر این منابع از میان رفته است و در حال حاضر کشور در مرحله بحران آب قرار دارد. به نحوی که کاهش شدید ذخایر آبی، کاهش دسترسی کشاورزان به منابع آب کشاورزی و اختلال های زیست محیطی ایجاد شده در این منابع، توانایی کشاورزان برای مدیریت آب را کاهش داده و بازگشت پذیری سیستم آب کشور به حالت طبیعی را دشوار نموده است. همچنین مطابق پیش بینی ها، افزایش فراوانی وقوع و شدت خشکسالی در آینده، موجب تشدید بحران آب در ایران خواهد شد. افزایش جمعیت، کاهش سرانه منابع آب، کاهش امکان افزایش سطح زیرکشت، کاهش نقش نفت و افزایش شکاف طبقاتی در جامعه نیز ناامنی غذایی و تنگدستی فزاینده را به همراه خواهد داشت. بنابراین، تدوین برنامه ای یکپارچه به منظور سازگاری با خشکسالی های آینده الزامی می باشد.