تورم خاطرات گذشته (آسیب شناسی شیفتگی نویسندگان مسلمان به میراث علمی و ادبی اسلامی پس از یورش مغول)

روان بحران زده انسان مسلمان پس از یورش مغول یا به گونه ای مالیخولیایی از واقعیت می گریزد و در جهان تخیل و ماورا پرسه می زند و یا شیفته گذشته به گمان او کامل و زرین خود می شود و از هر چه بوی نوآوری، تازگی و یا حتی غیراسلامی داشته باشد، بیزار می گردد. پیامد چنین امری در حوزه شعر، توجه به تاویل های غیرمنطقی و استعاره های دور و غریب و نظم بر شیوه گذشتگان است و در حوزه نگارش علمی، بسنده کردن به بازخوانی و بازنویسی نوشته های گذشته و عدم نوآوری و طرحی نو درانداختن.
در جستار پیش رو، پس از نگاهی گذرا به علت این امر، به چرایی گسترش پدیده شرح و حاشیه یا گزیده نویسی نویسندگان عرب زبان این دوره می پردازیم. به باور ما چنین گرایشی به نوشته های پیشین و شرح و گزیده کردن آنها، نوعی توجه به میراث عربی اسلامی است که ریشه اصلی آن را باید در گسترش روحیه تقلید در این دوران و نیز نگاه همراه با حسرت و احترام به گذشته جست وجو کرد؛ نگاهی که از یک سو، تحت تاثیر دیدگاه های نقادانه رایج در عصر و وظایفی است که سخن سنجان این دوره برای شاعر و نویسنده تعیین کرده اند و از دیگر سو به شرایط روانی، اجتماعی، سیاسی و باوری انسان مسلمان در آن دوره برمی گردد.