اثربخشی آموزش مهارتهای مقابله با استرس با رویکرد روانی آموزشی بر عملکرد خانواده و بهزیستی روانی مراقبت کنندگان بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی

زندگی با مبتلایان به اختلال اسکیزوفرنی پراسترس است. مراقبینی که دانش کافی ندارند، قادر نخواهند بود بخوبی مسئولیت های خود را ایفا نمایند، که این شرایط به عود و بستری شدن های مجدد منجر می گردد. خانواده ها در هنگام رویارویی با اینگونه موقعیت های پرفشار و دشوار استرس زیادی را تجربه می کنند و استرس موجب ناراحتی، تنش یا نومیدی اعضای خانواده می شود.
پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی آموزش مهارت های مقابله با استرس با رویکرد روانی آموزشی بر عملکرد خانواده و بهزیستی روانی مراقبین مبتلایان به اسکیزوفرنی که سابقه بستری در مرکز آموزشی درمانی شفا شهر رشت را داشتند، در سال 1392 انجام شد.

پژوهش حاضر، یک مطالعه نیمه تجربی، پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل می باشد که آموزش مهارت های مقابله با استرس با رویکرد روانی آموزشی، متغیر مستقل و عملکرد خانواده و بهزیستی روانی دو متغیر وابسته ان را تشکیل می دهند. جامعه پژوهش این مطالعه را 220 نفر از مراقبت کنندگان بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی مراجعه کننده با سابقه بستری در مرکز روانپزشکی به درمانگاه روانپزشکی تشکیل می دادند. حجم نمونه 30 نفر با شیوه نمونه گیری در دسترس انجام شد. ابزار گردآوری داده ها شامل پرسشنامه بهزیستی روانشناختی Ryff و پرسشنامه عملکرد خانواده بود. هر دو پرسشنامه فوق در ایران روان سنجی شده اند. پرسشنامه Ryff شش مولفه اصلی الگوی بهزیستی روانشناختی و دارای 6 زیر مقیاس (پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خود مختاری، تسلط بر محیط، زندگی هدفمند و رشد فردی) و 84 عبارت است. آزمودنی باید در یک طیف لیکرت 6 درجه ای میزان موافقت یا مخالفت خود با هر عبارت را مشخص نماید. برای بدست آوردن نمره مربوط به هر زیر مقیاس کافی است نمره هر عبارت مربوط به زیر مقیاس مورد نظر با هم جمع شود. از جمع امتیاز 84 عبارت نمره بهزیستی روانشناختی کلی بدست می آید. پرسشنامه عملکرد خانواده با 60 عبارت (با طیف لیکرت 4 گزینه ای)، در هفت حیطه (حل مسئله، روابط، نقش ها، پاسخ گویی اثر بخش، درگیری اثربخش، کنترل رفتاری، و کارکرد کلی) طراحی شده است. برای بدست آوردن امتیاز مربوط به هر زیر مقیاس باید نمرات همه عبارات زیر مقیاس مورد نظر را با هم جمع کرده بر تعداد عبارات زیر مقیاس تقسیم نمود. نمره بالاتر نشانه کارکرد ناسالم تر است. در این مطالعه جهت مقایسه گروه های مورد مطالعه از نمره میانگین استفاده شده است.
پژوهشگر با مراجعه به درمانگاه، پرونده بیماران با تشخیص اسکیزوفرنی و با دارا بودن شرایط ورود به مطالعه شامل مراقب اصلی بیمار، باسواد و ساکن شهر رشت را مشخص نموده و با خانواده ها ارتباط برقرار می نمود. سپس بطور تصادفی 30 نفر را که نمره بهزیستی روانی و عملکرد خانواده آنان، یک انحراف معیار کمتراز میانگین نمره پرسشنامه ها بود را در دو گروه آزمون و کنترل قرار می داد (هر گروه 15 نفر). در طی مداخله شش نفر از واحدهای پژوهش (هر گروه 3 نفر) ریزش داشتند و بدلیل مشکلات خانوادگی و همچنین عود بیماری فرد مبتلا، از ادامه شرکت در مداخله انصراف دادند. سپس در جلسه اختتامیه پرسشنامه ها مجددا توسط واحدهای پژوهش تکمیل گردید. مداخله هفته ای دو بار به مدت 90 دقیقه و به تعداد دوازده جلسه متوالی انجام گرفت. همگن بودن دو گروه از نظر متغیرهای مورد بررسی با استفاده از آزمون آنالیز واریانس ANOVAمورد تایید قرار گرفت. پس از آن از آزمون تحلیل واریانس و کوواریانس برای تعیین اثربخشی آموزش مهارتهای مقابله با استرس با رویکرد روانی آموزشی بر متغیرهای عملکرد خانواده و بهزیستی روان شناختی استفاده گردید.

اکثریت واحدهای پژوهش (3/58%) زن بودند. میانگین سنی آنان 87/5 ±/9/53 و اکثریت (2/79%) دارای سطح تحصیلات متوسطه (2/29 درصد) بودند. نتایج نشان داد که در پیش آزمون میانگین نمره عملکرد خانواده گروه آزمون 96/13±42/183 و در گروه کنترل 23/8±08/177 بود. همچنین میانگین نمره بهزیستی روانشناختی گروه آزمون 03/27 ±58/224 و در گروه کنترل 01/12± 33/228 بود. در پس آزمون میانگین نمره عملکرد خانواده گروه آزمون 59/15 ± 83/121 و گروه کنترل میانگین 25/4 ± 58/172 بوده است. از طرفی در پس آزمون میانگین نمره بهزیستی روانشناختی گروه آزمون 96/23 ± 33/373 و گروه کنترل 27/7± 67/242 بوده است.
استفاده از تحلیل واریانس با آزمون لامبداویلکز جهت تعیین اثربخشی آموزش مهارتهای مقابله با استرس بر متغیرهای عملکرد خانواده و بهزیستی روانشناختی به صورت ترکیبی نشانگر معنی دار بودن تاثیر برنامه آموزشی بوده است(0001/0P<) و همچنین استفاده از آزمون آنالیز واریانس موید اثربخشی معنی دار آموزش مهارتهای مقابله با استرس بر متغیر عملکرد خانواده (0001/0P<) و بهزیستی روانشناختی (0001/0P<) می باشد.
آموزش مهارت های مقابله با استرس با رویکرد روانی - آموزشی بر عملکرد خانواده و بهزیستی روانی مراقبان مبتلایان به اسکیزوفرنی موثر است.