بررسی تنوع ترکیب های اسانس در افراد جمعیت های مختلف گیاه دارویی مورخوش (Zhumeria majdae Rech. f. & Wendelbo)

گیاه مورخوش (Zhumeria majdae Rech. f. & Wendelbo)، گونه ای دارویی، انحصاری و در معرض انقراض است که از ارتفاع 520 تا 1450 متر از سطح دریا در شیب های بسیار تند صخره ها و کوهستان ها در جنوب کشور پراکنش دارد. این گونه در درمان ناراحتی های گوارشی مانند اسهال ، نفخ ، دل درد و ترشی معده ، سوزش معده و سرماخوردگی کاربرد دارد و برگ تازه له شده برای بهبود سردرد و التیام زخم و همچنین به عنوان خنکی مصرف می شود. به منظور بررسی تنوع اسانس در افراد جمعیت های گونه، اندام های هوایی پنج فرد (بوته) در مرحله گلدهی از یازده رویشگاه آن در استان هرمزگان جمع آوری و به روش تقطیر با آب توسط دستگاه طرح کلونجر طبق فارماکوپه بریتانیا برای مدت سه ساعت اسانس گیری شد. ترکیب های شیمیایی اسانس ها با استفاده از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) شناسایی شدند. بازده خشک اسانس، هم در رویشگاه های مختلف و هم در افراد مختلف یک رویشگاه متفاوت بود. بیشترین بازده خشک اسانس در منطقه آبماه با میانگین 9/5% و کمترین آن در منطقه سیرمند با میانگین 9/1% بود. همچنین بیشترین بازده خشک اسانس در فرد دوم از منطقه آبماه با 9/7% و کمترین آن در فرد سوم در منطقه سیرمند با 9/0% بود. تعداد 25 ترکیب شیمیایی در اسانس برگ گیاه مورخوش در مرحله گلدهی در افراد مختلف رویشگاه های متفاوت شناسایی شد. مقایسه افراد داخل یک جمعیت نشان داد که افراد یک جمعیت در داشتن ترکیب های شیمیایی تنوع نشان می دهند. از میان ترکیب های شیمیایی موجود در اسانس 55 فرد مورد مطالعه، ترکیب های لینالول (8/71%-4/42%)، کامفور (9/40%-2/17%)، نرول (7/5%-4/0%) و بورنئول (9/4%-9/0%) به طور گسترده تنوع نشان دادند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده های شیمیایی با نرم افزار PCA نشان داد که افراد جمعیت های مختلف گونه مورخوش در دو گروه قرار می گیرند. در گروه اول 12 فرد که درصد دو ترکیب اصلی لینالول و کامفور به هم نزدیک بود قرار گرفتند و 43 فرد بعدی در گروه دوم که درصد دو ترکیب اصلی یادشده از هم دور بود قرار گرفتند.