جماعت وارگی و جماعت هیاتی

مناسک مذهبی، علاوه بر ایجاد زمینه ای برای کسب تجربه دینی، عامل مهمی در بازتولید وجدان جمعی در جامعه است. این موضوع، بیش از همه در مناسک جمعی و عمومی دیده می شود. در جامعه ایران، مناسک عزاداری محرم، یکی از عمومی ترین و جمعی ترین مناسک مذهبی است که علاوه بر کارکردهای دینی، تاثیر بسیار مهمی در سازماندهی گروه های اجتماعی و هویت اجتماعی مردم شیعی دارد. اجتماعات و تشکل های دینی که حول این مناسک شکل می گیرد، یکی از مجاری اصلی جامعه پذیری افراد در حوزه جمعی است.
در جامعه شیعی ایران، به نوع خاصی از سازماندهی گروهی و اجتماع مذهبی که در زمینه مناسک عزاداری شکل گرفته است، هیات مذهبی گفته می شود. در مقاله حاضر، به لحاظ انسان شناختی مولفه ها و ساختار هیات های عزاداری و تاثیر و کارکرد آنها در بازتولید شکل خاصی از سازماندهی اجتماعی مومنان و هویت اجتماعی گروه های مذهبی بررسی شده است. هیات های عزاداری، یکی از اشکال سنتی گروه های اجتماعی مذهبی است که ساختار آن در بسیاری از حوزه های جامعه ما، بازتولید شده است، بر این اساس در جامعه شیعی ایران، می توان از «جماعت هیاتی» یا «اجتماع هیاتی» بحث کرد. بر اساس نظریه های ویکتور ترنر درباره حوزه مرحله آستانه ای و جماعت وارگی، هیات ها به مثابه نوعی جماعت واره، در فضاهای آستانه ای جامعه شکل گرفته است و عامل مهمی در شکل گیری و تداوم هویت اجتماعی- مذهبی مومنان است. در شرایط امروز ایران، به دلیل گسترش رسانه ها و فضاهای مجازی، شاهد شکل گیری جماعت هیاتی مجازی یا رسانه ای نیز بوده ایم. از این رو، ظاهرا فهم هیات ها، عامل مهمی در فهم ساختارهای تشکیلات جمعی سنتی ایران است.