مضمون در فن شعر عصر صفوی

واژه مضمون از کلیدواژه های اصلی فن شعر فارسی در عصر صفوی، بویژه قرن یازده و دوازده هجری است. این واژه که از میانه قرن دهم به یک اصطلاح فنی در هنر شعر فارسی بدل شده است مترادف «معنی، محتوا، مفهوم، منطوق، مقصود یا فحوا و لحن کلام» نیست. مساله این مقاله بازشناسی ماهیت مضمون به عنوان هنرسازه اصلی شعر نازک خیال (سبک هندی) در عهد صفوی است. مقاله می کوشد چیستی «مضمون» و سازوکار «مضمون بندی» را از دیدگاه شاعران و تذکره نویسان آن دوره بازشناسد. برای این منظور از نخستین کاربردهای اصطلاح مضمون در مقام یک ویژه واژه فنی شعر را از پایان قرن دهم تا کاربردهای فنی آن در پایان قرن دوازدهم رصد کرده و 9 ویژگی مضمون را که در سخن شاعران و منتقدان آن دو قرن آمده شناسایی نموده و تعریفی از مضمون ارائه کرده است. همچنین بر اساس سه فعل پر کاربرد در آن دوره (یافتن، رساندن، بستن) سه فرایند مضمون آفرینی شاعران را از هم متمایز ساخته است. و به روند رو به پیچیدگی صناعت مضمون از صائب تبریزی تا ناصر علی سرهندی در پایان قرن دوازدهم اشاره کرده است.