غم خودشناسی در آثار بیدل دهلوی و اقبال لاهوری

میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی و محمد اقبال لاهوری دو شاعر مشهور ادبیات فارسی تاجیکی هستند که اولی، نماینده اوج شعر و شاعری در قلمروی شبه قاره هند تاریخی و دومی، تمثال موجودیت شعر و شاعری به زبان فارسی پس از تغییر مرزهای تاریخی در آن سرزمین کهن است. میان این دو شاعر توانا مشترکات زیادی را جست وجو کردن ممکن است که ازجمله آن ها یکی «غم شریکی» است. بعد از تامل در اشعار میرزا بیدل- برای مثال قسمت های آخر مثنوی طلسم حیرت- درمی یابیم که بعضا اندیشه های شاعر به گونه ای جمع بست می شوند که در ذهن خواننده آشنا با شعر اقبال لاهوری، غیراختیار محتوای همگون به ذهن می نشیند و مانندی عجیبی در افکار این دو فرزانه مرد مشاهده می شود. در این مقاله به صفت مقدمه و گام نخستین در آموختن مشترکات معنایی میان اشعار بیدل و اقبال، فقط درباره مشترکات «غم خودشناسی» بحث می شود. تفاوت اصلی حکمت اقبال با میرزا بیدل درباره مسئله مذکور در آن است که یکی از رسیدن به مقام انسان کامل حرف می زند و دیگری از ساختن جمعیتی که آزاد و وارسته باشد؛ اما هردو ابزار رسیدن به مقصد را در پیدا کردن راه و روش خاص خود می دانند.