هنر سخنوری بیدل دهلوی در یک غزل ماده تاریخ

صرف نظر از آنکه جامعه جهانی ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل (1644-1721م.) را در گستره ادبیات فارسی- تاجیکی، با آن ابتکاراتی که دارد، به حیث سخنوری بزرگ، محبوب و کم نظیر پذیرفته است، گزافه نخواهد بود که از نظر تحقیق و پژوهش همه جانبه مختصات آثارش، او را یکی از کم شناخته ترین ادیبان قلمداد کنیم. ازجمله مسئله های نسبتا کم تحقیق شده ایجادیات بیدل که در این مختصر نگارنده به آن توجه نشان داده، استفاده از صنعت ماده تاریخ از طریق حساب جمل و ابجد در اشعار ابوالمعانی، به ویژه در غزلیات اوست. پس از گزارش مسئله، تعیین معنی لغوی و اصطلاحی مفهوم مورد نظر، تاکید بر هنر شاعری بیدل دهلوی در گفتن «ماده تاریخ» به حکم مشت نمونه خروار، و ذکر نمونه ای از ابتکارات بیدل در یک غزل او که هر مصرع آن، از مطلع تا مقطع، سنه (تاریخ) دقیقی را آیینه داری می کند، پیشاروی اهل ذوق قرار داده می شود. غزل مذکور با این بیت آغاز می شود:
فریاد، کآن جمال کرم در جهان نماند/ طاووس جلوه ریز در این آشیان نماند