مطالعه تطبیقی ساختار طرح و نقش قالی های شاهسون ایران شمال غرب، مرکز و جنوب

ایل شاهسون، از ایلات عشایری ساکن در شمال غرب ایران است که در عصرصفوی، یکی از شکوفاترین ادوار تاریخی ایران، توسط شاه عباس اول به عنوان سپاهی پرقدرت برای خاتمه بخشیدن درمقابل قزلباش ها که بازوی نیرومند و سپر مدافع کشور و صفویه بوده اند، تشکیل شده است. سیر زمان در دوران مختلف تاریخی توسط دیگر حاکمان قدرت، موجب پراکندگی و اسکان این قوم در مناطق مرکزی ایران (ایل بغدادی) و مناطق جنوبی ایران (ایل اینالو و بهارلوی فارس) گردیده است. چنانکه همزمان با کوچ و پراکندگی و اسکان در دیگر نواحی، می توان نشانه هایی مشترک از ریشه های فرهنگی این ایل را یافت که باعث اشاعه وگسترش هویت اصلی فرهنگ و هنر آنان، در تاریخ قالی بافی شاهسونی از نواحی شمال غرب تا جنوب ایران گردیده است. هدف این مقاله، شناسایی و معرفی انواع طرح و نقش قالی های ایل شاهسون در ایران بوده و سوال تحقیق، یافتن شباهت ها و تفاوت های ساختار فرمی عناصر تشکیل دهنده طرح و نقش قالی های شاهسونی در ایران، علی رغم داشتن فاصله جغرافیایی و متفاوت بودن محل سکونت شان است. در این مقاله، با شیوه تطبیقی و مقایسه عناصر تشکیل دهنده طرح و نقش قالی های شاهسونی (ترنج، لچک، نقش مایه های متن و حاشیه) در هر سه ناحیه ذکرشده، به دنبال یافتن ساختارهای مشترک برگرفته از خصوصیات فرمی و هندسی این قالی ها بوده ایم. نوع مقاله توصیفی- تطبیقی بوده و تجزیه و تحلیل اطلاعات با رویکرد کیفی- تفسیری انجام شده است. جمع آوری پیشینه و سوابق تاریخی این قوم به شیوه کتابخانه ای و شناسایی نمونه قالی ها به شیوه میدانی توسط نگارندگان به دست آمده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که شباهت در ساختار کلی قالی های ایل شاهسون مانند طرح و نقوش بسیار بوده و اندک تفاوتی هم که وجود دارد در اولویت به کارگیری نوع نقش مایه ها (جانوری- هندسی- گیاهی) و نیز ساختار برخی از نقش مایه ها است؛ که تاثیرات برخی دیگر از عشایر و اقوام به علت قرارگیری در مجاورت این ایل و نیز تاثیر برخی نسبت های قومی مانند ازدواج با افراد دیگر عشایر، به وجود آمده است.