تحلیل کهن الگویی آرمان شهرگرایی و سیر الگوواره های ادبیات آرمان شهری در ادب کلاسیک ایران

ادبیات آرمان شهری از حیث محتوا، دربرگیرنده آرزوی تحقق جهانی با شرایط بهتر و آرمانی (آرمان شهر) یا حاوی تصور جهانی مطلوب و در عین حال انتزاعی (ناکجا آباد) است. این نوع ادبی، بر مبنای انگیزه اصلی واحدی که نوستالژی و آرزوی بازگشت به خاستگاهی ازلی است، و با توجه به پارادایم های فکری شکل دهنده به آن ها، ساخت های مشخصی را شکل داده است. در خاستگاه شناسی و تحلیل کیفی نوع ادبیات آرمان شهری. احساس نوستالژی و وحشت از تبعید به دنیای خاکی (لغزیدن به سطح خودآگاهی) و تصویر کهن الگویی شهر آرمانی و بهشت زمینی، عوامل اصلی شکل دهنده به این نوع است. این شهر، ساختی کهن الگویی (مشابه پردیس آسمانی) در روایات اساطیری، ساختی فانتزی در روایات مذهبی و عامیانه، ساختی تمثیلی در ادبیات تعلیمی، ساختی رمزی در ادبیات عرفانی دارد. در این جستار، ضمن مرور و طبقه بندی الگویی این گونه ادبی، انواع آن در سه زمینه آرمان شهر اساطیری، آرمان شهر فلسفی، آرمان شهر روایی تعلیمی، و نمودهای هر کدام از این الگوواره ها در فرهنگ ایرانی و ادبیات کلاسیک فارسی بررسی شده است.