معرفی مسجد جامع دزک سراوان

مسجد جامع دزک Dezak در مرکز روستایی تاریخی به همین نام در سه کیلومتری شهرستان سراوان استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. این مسجد یک طبقه است و با خشت و گل، مصالح بومی منطقه ساخته شده و سیمایی ب ی پیرایه دارد. از آنجا که مطالعه دقیقی درباره این مسجد صورت نگرفته یا گمان های با هدف تعیین قدمت آن زده نشده است، درباره تاریخ ساخت آن نظرهای گوناگونی اظهار شده است و آن را به قرون نخستین اسلامی تا سد ه های اخیر منسوب کرده اند. با این حال با تحلیل ویژگی های نیارشی، آرای ه ها و مقایسه تطبیقی مساجد قرون اولیه اسلام در ایران هم چون تاریخانه دامغان، می توان آن را از جمله یکی از قدی م ترین مساجد ایران به شمار آورد. ریخت کلی طا ق ها که عمدتا ماز های هستند و نحوه اتصا ل شان به ستون ها با اندکی پی ش آمدگی، وجود صحن مرکزی و قرار گرفتن روا ق ها و شبستا ن ها در اطراف آن، عری ض تر بودن شبستان جنوبی، و سادگی و بی پیرایگی این مسجد ما را به ابراز این فرضیه متقاعد می کند. از دیگر ویژگی های این مسجد این است که علاوه بر بخ ش های اصلی همچون صحن و شبستان و رواق، دارای فضاهای جانبی دیگری مانند چله خانه و فضایی برای استراحت زائران نیز هست. این فضاها در بناهای دیگر این استان نیز دیده می شود. از آنجا که اهالی روستا که عمدتا اهل تسنن هستند فرایض دینی و نماز را در مسجد به جا می آورند، مسجد جامع دزک در طی سا لهای گوناگون بارها در معرض تعمیر و بازسازی قرار گرفته و دچار تغییراتی در برخی بخ ش ها شده است. احداث سرویس بهداشتی با مصالح سیمانی در کنار رواق شرقی، نصب درهای آلومینیومی در شبستان جنوبی، جا به جا کردن محل ورودی اصلی از ضلع شمالی به ضلع شرقی، سن گ فرش کردن صحن، و... از جمله تغییراتی است که در سا ل های اخیر در این مسجد رخ داده است. اگرچه این الحاقات و تغییرات با ویژگی های اصلی مسجد ناهماهنگ است ولی ت هرنگ و فرم کلی مسجد را از بین نبرده و تا به امروز سیمای اصیل مسجد حفظ شده است. پژوهش حاضر ضمن معرفی مسجد جامع دزک، این فرضیه را پیش می نهد که این مسجد اثری اصیل و کمیاب با ویژگی های معماری اولیه پس از اسلام ایران است. فرضیه این تحقیق، بهره گیری مسجد جامع دزک از الگوهای مستتر در مساجد قرون اولیه اسلام و با ویژگی مساجد شبستانی است. این پژوهش با استفاده از روش های توصیفی تحلیلی و جم ع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و مطالعات میدانی به معرفی مسجد جامع دزک به عنوان اثری ک م نظیر در پهنه فرهنگی و تاریخی سرزمی ن مان می پردازد. بیان موقعیت قرارگیری مسجد جامع دزک، تشریح و توضیح معماری آن و توصیف دقیق نیارش و آرایه های این مسجد جا ن مایه این پژوهش را شکل می دهد. با پ ی گیری بنیا ن ها و تغییر و تحولات صورت گرفته در مسجد جامع دزک و هم چنین با نگاهی به مساجد قرون اولیه اسلام در ایران همچون تاریخانه دامغان، نتیجه تحقیق البته با شک و تردید نشان از آن دارد که مسجد جامع دزک با توجه به خصوصیات شبستانی اش متعلق به قرون اولیه اسلامی است.