تحلیل تحولات نخست شهری در خراسان بزرگ طی دوره 90-1335 با تاکید بر تقسیم خراسان به سه استان

پدیده نخست شهری یکی از نتایج نبود و یا ضعف در تدوین و اجرای سیاست های آمایش سرزمین به شمار می رود که منجر به تسلط یک شهر در سطح یک منطقه یا کشور شده و تعادل در نظام شهری را با چالش جدی مواجه می سازد. این پژوهش برآن است از طریق محاسبه مقادیر شاخص های مطرح، روند تغییرات نخست شهری در استان خراسان بزرگ در طی دوره 90-35 را با توجه بر تقسیم این استان به سه استان در سال 1383 تحلیل نماید. نوع تحقیق حاضر کاربردی-توسعه ای بوده و روش مورد استفاده در این پژوهش با توجه به نوع آن توصیفی–تحلیلی می باشد. مبانی نظری از طریق مطالعه کتابخانه ای انجام شده و داده های مورد نیاز از داده های سرشماری سال های 1335 تا 1390 استخراج شده است. به منظور محاسبه میزان نخست شهری نیز از 9 شاخص مطرح این حوزه بهره گرفته شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که تقریبا روند تغییر تمام شاخص ها حاکی از افزایش پدیده نخست شهری در دوره 90-35 مزبور می باشد، برای نمونه، شاخص نخست شهری به عنوان اولین شاخص مطرح در خصوص پدیده نخست شهری از 461/0 در سال 1335 به 539/0 در سال 1390 رسیده است. با این حال در دو مقطع زمانی 55-45 و 75-65، شاخص ها روندی نزولی نشان می دهند، اما روند نزولی در دهه 85-1375 کند شده و افزایش محسوس مقادیر شاخص های نخست شهری در دهه 90-85 علی رغم تقسیم استان خراسان در سال 1383 نیز قابل توجه می باشد. رتبه دو شهر بجنورد و بیرجند (مراکز استانهای خراسان شمالی و جنوبی) در سلسله مراتب شهری خراسان بزرگ در سال 90 و 7 سال پس از تقسیم استان در مقایسه با سال 75 تغییری ننموده است. اگرچه تقسیم استان خراسان به لحاظ مدیریتی ممکن است به کاهش تمرکز در شهر مشهد منجر شده باشد اما از نظر ایجاد تعادل در شبکه شهری، به نظر می رسد نتیجه ملموسی را به همراه نداشته است. اگرچه هنوز برای ارزیابی تاثیرات واقعی ناشی از تقسیم استان زمان نیاز به گذر زمان و انجام بررسی های بلندمدت می باشد.